بازتاب نظامی عملیات خیبر در منابع خبری و اظهارات مقامهای سیاسی کشورهای جهان خصوصا غربیها در مقایسه با بازتابهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، اخبار و تحلیلهای محدودی را به خود اختصاص داد.
مهمترین بازتاب نظامی این عملیات از نظر منابع غربی نبوغ طرحریزی و ابتکار عمل فرماندهان نظامی سپاه پاسداران است که به طور مستمر صورت جنگ را از وضعی به وضع دیگر مبدل میسازند و صحنههای جنگ را از رکود و یکنواختی که مورد رضایت فرماندهان نظامی عراق بود، خارج میکنند. موضوع مهم دیگری که در این زمینه مورد توجه رسانهها قرار گرفت، حمله رزمندگان اسلام به نقاط ضعف عراق بود. به طور کلی، بازتاب نظامی عملیات خیبر را میتوان در این محورها بررسی کرد:
1 – اجرای عملیات فریب
2 – ابتکار عمل توأم با شجاعت و کیفیت رزمی
3 – استفاده وسیع از هوانیروز برای اولین بار
4 – استفاده از نقاط ضعف عراق
5 – مقاومت
6 – مشکل پشتیبانی و ارسال تجهیزات
7 – نصب پل
8 – اهمیت زمین هورالهویزه برای هورها و دشتهای حدفاصل بصره و بغداد.
قبل از شروع عملیات، چند حمله محدود در جبهههای غرب، میانی
و جنوب انجام گرفت که هدف فرماندهان سپاه از اجرای آنها، تنها حفظ غافلگیری دشمن و جلوگیری از هوشیاری دشمن در مورد منطقه عملیات اصلی بود. حملههای محدود در محور دربندیخان، چنگوله، چیلات و چزابه قبل از عملیات خیبر بیشتر با این هدف انجام شد. این هدف از نظر منابع خبری بینالمللی و منطقهای مخفی نماند. به گزارش برخی رسانههای خبری، در بررسیهای ناظران آمده است که مقامهای تهران در تهاجم خود به بخش مرکزی، سعی کردهاند نوعی دستپاچگی در فرماندهی عراق به وجود آورند و توجه آنها را از هدف واقعی که فرماندهی تهران برای آن طرحریزی میکند، منحرف سازند. این منابع همچنین حمله رزمندگان اسلام در محور العزیر در جناح شمالی عملیات در هور و حمله در محور القرنه را که هر دوی آنها نزدیک جاده بصره – عماره انجام شد، به اشتباه عملیات فریب تصور و این تلاش را مقدمهای برای تصرف جزایر مجنون قلمداد کردند. در حالی که این دو محور جزو ارکان طرحریزی عملیاتی برای دستیابی به هدفهای مورد نظر در عملیات خیبر بودند.
صدای امریکا در 30 فروردین 1363 در این باره گفت:
»دیپلماتهای غربی، عرب و آسیایی در تهران، تاکتیکهای جنگی ایرانیان را که در هفتههای اخیر منجر به تسخیر جزیره مجنون در جنوب عراق گردید، میستایند. آنان میگویند، حملات انحرافی ایران به شاهراه بصره – بغداد در واقع مقدمهای برای حمله به جزیره مجنون بوده است.» (1).
خبرگزاری رویتر نیز در این باره گزارش داد:
»دیپلماتهای خارجی در مصاحبهای با خبرگزاری رویتر، همگی متفقالقول بودند که تصرف جزیره مجنون موفقیت رزمی درخشانی برای ایرانیان و ضربه شدیدی به روحیه رئیس جمهوری عراق و نیروهایش بوده است. یک دیپلمات ارشد گفت: ایرانیها یک سری حملات انحرافی که نشان میداد آنها به طرف بصره یا اتوبان اصلی
بصره – بغداد در منتهیالیه شمالی میروند، انجام دادند. وی افزود: در حقیقت، هدف آنها در تمام مدت، جزیره مجنون بوده است و آنها، عراقیها را کاملا شگفتزده کردند.» (2).
همچنین درباره حمله ایران به نقاط ضعف عراق، خبرگزاری فرانسه گزارش داد:
»ناظران متذکر میشوند، نیروهای ایرانی از تاکتیکی استفاده میکنند که با پرداختن به نقاط ضعف دفاع رقیب، اغلب موفق است.» (3).
موضوع دیگری که از بعد نظامی مورد توجه محافل خبری قرار گرفت، جسارت عملیاتی، دقت نظر و کیفیت نیروهای عمل کننده به ویژه در محور العزیر و نیز اجرای عملیات آبی – خاکی بود که حیرت فرماندهان عراقی و منابع غربی را برانگیخت. خبرنگار روزنامه دیلیتلگراف نوشت:
»یک ستوان دوم عراقی که در نبرد شرکت داشت و من را به مناطق نبرد هدایت میکرد، گفت که ایرانیان یک حمله بسیار دقیق و گستاخانه را از سمت باتلاقهای تحت تصرف خود آغاز کردند. نیروهای ایرانی با استفاده از قایقهای بزرگ و قدرتمند شبانه از میان نیزارها و کانالهای آب عبور کرده و گروه کوچکی در میان تعجب، روستای البیضه را تصرف کردند. ایرانیان بلافاصله با استحکام مواضع دفاعی هزاران تن نیروی تقویتی و تسلیحات و مهمات را بدون وقفه و با استفاده از هلیکوپتر و قایقهای بیشتری به داخل منطقه مزبور ریختند.» (4).
در این باره، خبرگزاری فرانسه در سوم فروردین 1363 چنین گزارش داد:
»ناظران عقیده دارند، نتیجه نبرد جزایر مجنون… هر چه باشد، تاکتیکهای نظامی ایران از نظر جسارت و شهامت در تاریخ مورد استفاده قرار خواهد گرفت.» (5).
مسئله به کارگیری هوانیروز در عملیات خیبر یکی دیگر از
ویژگیهای این نبرد بود که در خبرها منعکس شد. از نظر منابع خبری جهان، ایران برای نخستین بار، به طور وسیع از هلیکوپترهای حمل و نقل استفاده کرد. (6) با این حال، این رسانهها عنوان کردند که ایران در ارسال تجهیزات به جزیره (مجنون) با مشکل مواجه شد (7) و از بعد نظامی، آن را یکی از مشکلات حمله اخیر برشمردند.
مقاومت رزمندگان اسلام در عملیات خیبر به ویژه در حفظ جزایر مجنون، روح عملیات خیبر و هسته اصلی آن به شمار میرفت. مقاومت 72 ساعته در جزیره همراه با محدودیت بسیار و در مجموع عملیات در زمینی که هیچگونه تجربه قبلی در مورد آن وجود نداشت، بسیار دشوار بود و رسیدن به اهداف، تنها با استقامت و روحیه انقلابی و آرمانخواهی امکانپذیر بود. این مسئله مورد توجه خاص فرماندهان عراقی قرار گرفت به گونهای که با مشاهده این وضع، درباره پایان جنگ در کوتاهمدت اظهار بدبینی کردند. روزنامه کلارین، چاپ بوئنوسآیرس نوشت:
»یک ژنرال عراقی به نام ماهر عبدالرشید نسبت به پایان جنگ اظهار بدبینی نمود و گفت: پس گرفتن جزیره مجنون از آنچه که ما فکر میکردیم، سختتر شده است.» (8).
این اظهارنظر در زمانی بود که هنوز پل خیبر نیز نصب نشده بود. نصب پل به طول 13 کیلومتر روی آبهای هور، یکی از موفقیتهای نظامی مهم به شمار میرفت که در تاریخ نظامی ایران بیسابقه بود. این مسئله نیز مورد توجه منابع غربی قرار گرفت. خبرگزاری فرانسه در سوم فروردین 1363 گزارش داد:
»به گفته مسئولین دولتی امریکا، دست یازیدن به پل قایقی با چنین طولی، در تاریخ نظامی مدرن بیسابقه است.» (5).
مسئله مهم دیگری که از بعد نظامی توجه ناظران را به خود جلب کرد، موقعیت استراتژیک منطقهای بود که برای عملیات انتخاب شده بود. خبرگزاری یونایتدپرس درباره اهمیت جزیره مجنون و نقش آن در «هورها» و زمینهای اطراف گزارش داد:
»مجنون اکنون برای دفاع عراق حیاتی است، زیرا اگر به طور دائم به دست ایران سقوط کند، عراقیها در خطر تحت سلطه قرار گرفتن در باتلاقهای نرم و دشتهای بین بغداد و بندر بصره قرار میگیرند.» (9).
در مجموع، با پیروزیهای به دست آمده در عملیات خیبر که به طور مشهود در نبوغ و ابتکار نظامی سپاه خودنمایی کرد، زمینه مساعدی برای پیشبرد سیاستهای نظام فراهم شد. گرچه به دلیل دست نیافتن به یک پیروزی کامل که با تصرف یک منطقه استراتژیک توأم باشد، فشارهای امریکا و غرب همچنان ادامه یافت و امریکا با سیاست «ترغیب» و «فشار» در یک استراتژی مرحلهای در پی آن بود تا ایران را به پای میز مذاکره بکشاند. این فشارها بیشتر پس از عملیات خیبر اعمال شد. ایجاد محدودیت در کسب درآمدهای ارزی، اعمال کنترل بر خرید تجهیزات و سلاحهای مورد نیاز ایران و حمایت و تقویت عراق، از جمله عوامل فشار علیه ایران بودند.
علاوه بر این، امریکاییها به وضعیت و توان نظامی عراق حساسیت نشان دادند و در مورد راههای نظامی کمک به عراق، به منظور جلوگیری از سقوط ارتش این کشور در مقابل رزمندگان اسلام، با حضور در خلیج فارس و انجام دادن سفرهایی به عراق، در یک بررسی ضعف عراق را در دو زمینه اعلام کردند:
1 – نداشتن استراتژی دقیق و روشن.
2 – روحیه پایین سربازان عراقی.
امریکا همچنین روند رو به گسترش روابط خود با عراق را که پس از عملیات رمضان آغاز شده بود، توسعه داد و بیست روز پس از انتخاب دوباره ریگان به ریاست جمهوری امریکا، در ششم آذر 1363 دو کشور به طور رسمی روابط خود را از سر گرفتند.
1) مأخذ 36، ص 11.
2) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، 4 / 1 / 1363، ص 14.
3) مأخذ 36، ص 13.
4) خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشها و بازتابهای عملیات خیبر، 14 / 12 / 1362، ص 10.
5) مأخذ 36، ص 12.
6) همان، ص 13.
7) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، 17 / 12 / 1362، ص 7.
8) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، 28 / 12 / 1362، ص 29.
9) خبرگزاری جمهوری اسلامی، گزارشها و بازتابهای عملیات خیبر، 21 / 12 / 1362، ص 21.
