در تصمیمگیری برای شب سوم عملیات، محور پنج ضلعی اهمیت بیشتری یافت، ضمن آنکه حفظ سرپل کانال ماهی و الحاق میان برخی یگانهای آن محور و نیز توسعه سرپل در برنامهریزی گنجانده شد.
از این رو مانور شب سوم در سرنوشت عملیات نقش تعیین کنندهای داشت. به گونهای که فرمانده سپاه از مسئول دفتر خود خواست تا با دفتر امام خمینی تماس بگیرد و به وی گفت:
»به آقای انصاری بگویید از قول من به امام بگویند که امشب شب سرنوشتساز است و دعا کنید. ما با تمام قوا و دشمن با تمام قوا درگیر شدهایم.» (1).
چندی بعد، آقای انصاری در تماس با قرارگاه گفت:
»پیام آقا محسن را به امام گفتم. ایشان فرمودند به بچهها بگویید من آنها را دعا میکنم.»
عملیات، دو سه ساعت پس از غروب آفتاب، در محورهای مختلف شروع شد.
قرارگاه کربلا در دو محور کانال ماهی و محور راست برای انفجار پلها وارد عمل شد. لشکرهای 7 ولیعصر (عج(، 10 سیدالشهدا (ع(، 25 کربلا، 27 حضرت رسول (ص(، 31 عاشورا، 32 انصار الحسین، 41 ثار الله (ع) مأموریت رسیدن به هدفها را به عهده داشتند. در این محور، به دلیل اهمیت و ارزش زمین، دشمن مقاومت و سرسختی بسیاری نشان میداد. از این رو، یگانهای عمل کننده که طی چند شب گذشته توانایی اصلی خود را صرف کرده بودند، در شب سوم موفقیت چندانی به دست نیاوردند.
در پی ناکامی یگانها در رسیدن به اهداف، دشمن در ساعت 10: 8 صبح، با استفاده از رخنه موجود میان لشکرهای 7 ولیعصر (عج) و 10 سیدالشهدا (ع) فشار خود را آغاز کرد. نیروهای عراقی پس از حضور در مثلثی پشت کانال، تلاش بسیاری کردند تا به داخل پنج ضلعی رخنه کنند که در صورت موفقیت آنها، عقبه نیروهای قرارگاههای قدس و نجف در پنج ضلعی بیرون از آن به سمت بوارین و عقبه شماری از یگانهای قرارگاه کربلا بسته میشد و بدین ترتیب، خطر بزرگی جبهه خودی را تهدید میکرد. با درک این مسئله، فرمانده سپاه به تیپ زرهی 20 رمضان دستور داد تعدادی تانک بالای
سکو برده از آنجا دشمن را در مثلثی پشت کانال زیر آتش بگیرند. به توپخانه نیز دستور داده شد حجم آتش سنگینی را روی منطقه تجمع دشمن در پشت کانال ماهی اجرا کند. همچنین، واحدهای زرهی لشکرهای 8 نجف و 14 امام حسین (ع) موظف شدند از پشت نهر دوعیجی دشمن را در پشت نهر جاسم با تیر مستقیم تانک بزنند.
دشمن نیز متقابلا به اقدامات شدیدی دست زد و از ساعت 9 صبح به بمباران صحنه درگیری و عقبهها و حمله شیمیایی پرداخت. با توجه به فشارها و رخنه دشمن به پشت مثلثی کانال، به نظر میرسید حفظ دستاوردهای عملیات در روز سوم چندان آسان نباشد. در این وضعیت بحرانی، غلامعلی رشید از طرف فرمانده سپاه، طرح جدیدی را به عنوان مأموریت قرارگاههای قدس و نجف ابلاغ کرد. طبق این طرح، قرارگاه قدس بایستی پس از رسیدن به جاده شلمچه، با نود درجه چرخش به سمت راست تا چهارراه (تلاقی جاده شلمچه و جاده آسفالت که از شمال و جنوب به کانال ماهی و جزیره شلحه وصل میشد) ادامه تک میداد. البته عمدهترین مشکل این طرح، چگونگی هماهنگی یگانها بود که بررسی گردید.
اگر چه فرمانده قرارگاه نجف (مصطفی ایزدی) به تغییر طرح مانور نظر مثبتی نداشت و کم و بیش مخالفت خود را ابراز میکرد، اما محمدعلی (عزیز) جعفری، فرمانده قرارگاه قدس، دلایل زیر را برای اجرای طرح جدید برشمرد تا وی متقاعد شود:
1 – اتصال محور قرارگاه کربلا به محور قرارگاههای قدس و نجف.
2 – تهدید عقبههای دشمن.
3 – محدود کردن دشمن در استفاده از معابر وصولی.
4 – تهدید جدی عقبه جزیره بوارین و…
به هر تقدیر، یک ساعت پس از شروع حمله، لشکرهای 8 نجف (از قرارگاه قدس) و 17 علی بن ابیطالب (ع) (از قرارگاه نجف) با سرعت شگفتآوری به جاده آسفالت رسیدند که این پیشروی بیشتر به دلیل عدم حضور چشمگیر دشمن بود.
در محور پنج ضلعی، آتش توپخانه دشمن شدت و حجم زیادی داشت. در این حال، تیپ 44 قمر بنیهاشم (ع) دو هلالی غرب نهر دوعیجی را پاکسازی کرده بود اما درباره جناح چپ و حرکت لشکر 5 نصر همچنان نگرانی وجود داشت.
در ادامه عملیات، با توجه به اوضاع نامناسب محور کانال ماهی و سماجت و فشار دشمن در این محور و جلوگیری از الحاق دو جناح قرارگاه کربلا در مثلثی نوک کانال، این نگرانی وجود داشت که دشمن از این محور داخل شود و اوضاع منطقه قرارگاههای قدس و نجف را به هم بزند.
در این اوضاع که گزارشهایی از تشتت و گسیختگی دشمن میرسید و به خصوص با گزارش فرمانده لشکر 5 نصر از صحنه درگیری مبنی بر پیشروی نیروهایش روی دژ مرزی، فرماندهان قرارگاههای قدس و نجف مجاب شدند عملیات را در روز ادامه دهند. در اتخاذ این تصمیم، حضور لشکر 17 علی بن ابیطالب (ع) در جنوب جاده آسفالت (موازی پیچ نهر دوعیجی) و نیز پیشروی در جناح راست و الحاق این دو قرارگاه در محور دوعیجی، نقش تعیین کنندهای داشتند. برای سرعت بخشیدن به کار، هماهنگ کردن یگانها نیز به تشکیل جلسهای در خط درگیری موکول شد. (2).
در حالی که بحث درباره چگونگی ادامه درگیری مطرح بود، [شهید] غلامرضا صالحی، معاون فرمانده قرارگاه نجف – که نقش مؤثری در زمینه طراحی عملیاتی در قرارگاه نجف و در اکثر زمینهها داشت و از خط بازگشته بود – وارد سنگر هدایت عملیات شد و مشاهدات خود را از منطقه درگیری بازگو کرد. از آنجا که تصمیمگیری نیاز به اطلاعات صحیح و کارشناسی داشت، این اطلاعات بسیار ارزشمند بود. وی گفت:
»در محور نهر دوعیجی لشکر 17 تا ابتدای پیچ رفته و تعدادی اسیر هم گرفتهاند. دشمن روی لشکر 17 فشار میآورد که یکی از گردانهای لشکر امام رضا (ع) را عقب زد و موضع «نون» شکل
دوم جلوی پیچ دوعیجی را تصرف کرد. پس از رسیدن لشکر امام رضا (ع(، به قاآنی گفتیم که این محور را تحویل بگیرد و لشکر 17 هم از سر پیچ نهر به سمت چپ بیاید و با لشکر نصر و تیپ قائم الحاق کنند و از جاده وسط بروند به سمت پایین [بوارین].» (3).
غلامرضا صالحی در گزارش خود اوضاع دشمن را متشتت و از هم گسیخته توصیف کرد و زمینه را برای ادامه عملیات مناسب خواند.
به هر حال اوضاع نبرد در روز سوم تا اندازهای رضایتبخش بود و دشمن هنوز نتوانسته بود کار اساسی انجام دهد. ضمن آنکه بسیار تأکید شد قرارگاه نجف به سمت پاشنه (بوارین) حرکت کرده، کار را تمام کند. پیشروی این قرارگاه به سمت غرب منطقه عملیاتی و تصرف زمین صحنه درگیری تا نهر خین و سپس تصرف جزایر بوارین، امالطویله و ماهی، تحول و پویایی جدیدی در صحنه نبرد و ادامه عملیات به وجود میآورد.
از سوی دیگر، پیگیری و فشار سپاه پاسداران به منظور تلاش بیشتر نیروی هوایی و هوانیروز ارتش برای خنثی کردن اقدامات دشمن در هوا ادامه یافت. در این حال، بر اساس وضعیت موجود و امیدواری نسبت به آن، فرمانده سپاه با آقایان هاشمی، خامنهای و منتظری تماس تلفنی گرفت و اوضاع نبرد را به آگاهی آنها رساند. آقای هاشمی گفت:
»الآن احمد آقا (فرزند امام) تأکید کرد سلام امام را به بچهها برسانید.» آقای هاشمی افزود:
»باید ادامه بدهند، دیگر ما دست برنمیداریم. به آنها (فرماندهان) بگویید مناسب این است که دیگر تمام کنیم.»
در پایان روز سوم اگر چه دشمن در جبهه کانال ماهی توانسته بود نیروهای خودی را به مواضع روز قبل بازگرداند ولی به کانال ماهی و پل آن دست نیافته بود و با حضور نیروهای خودی در این منطقه در ناامنی به سر میبرد. به نظر میرسید دشمن در روز چهارم تلاش خواهد کرد که ابتدا پیشروی رزمندگان در منطقه شلمچه را متوقف
نماید، سپس در محور کانال ماهی نیروهای خودی را عقب بزند لذا ضروری بود در شب چهارم عملیاتی اجرا شود که امکان اقدامات مذکور دشمن سلب گردد. از سوی دیگر، توان یگانهای خودی طی سه شبانهروز درگیری شدید کاهش یافته بود، هر چند تدابیری برای بسیج نیرو و تجدید سازمان یگانها در حال انجام بود.
1) مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، گزارش قرارگاه نجف در عملیات کربلای 5، حسین اردستانی، ص 141.
2) مأخذ 23، ص 123.
3) مأخذ 23، ص 125.
