مهمترین وظیفه سازمان ملل متحد، حفظ صلح و امنیت بینالمللی است و برای تحقق این هدف، میبایست مطابق منشور ملل متحد، علیه متجاوز اقدام کند. اما زمانی که عراق به خاک ایران تجاوز کرد و بخش بزرگی از مناطق جنوب و غرب کشور را به اشغال خود درآورد، این سازمان، نه تنها علیه متجاوز اقدام نکرد، بلکه مواضع و تصمیمات آن، در جهت تثبیت و حمایت از متجاوز بود.
شورای امنیت سازمان ملل مدت 22 ماه در برابر تجاوز عراق سکوت کرد. در این مدت نیروهای عراقی به پیشروی خود در خاک ایران ادامه دادند و به تحکیم مواضع پرداختند. در حالی که جمهوری اسلامی نیز درگیر شدیدترین بحران سیاسی – نظامی داخلی بود. ظاهرا اعضای شورای امنیت به پیروزی گروههای مخالف نظام ایران
امیدوار بودند تا در موقعیت جدید به اتخاذ موضع بپردازند. سرانجام با اجرای عملیات بیتالمقدس و آزادی خرمشهر، شورای امنیت سازمان ملل سکوت طولانی خود را شکست و به درخواست اردن و با حمایت آمریکا، تشکیل جلسه داد و قطعنامه 514 را در 12 ژوئیه 21 (1982 تیر 1361) به تصویب رساند. در مقدمه این قطعنامه از «طولانی شدن برخورد دو کشور که به خسارت سنگین انسانی و زیان مادی بسیار منجر شده و صلح و امنیت بینالمللی را به خطر انداخته است«، اظهار نگرانی عمیق شده است. در بندهای اجرایی این قطعنامه چنین آمده است:
»1- شورا خواستار آتشبس و خاتمه فوری همه عملیات نظامی میشود. 2- خواستار عقب نشینی به مرزهای شناخته شده بینالمللی میشود. 3- تصمیم میگیرد گروهی از ناظران ملل متحد را به منظور بررسی، تأیید و نظارت بر آتشبس و عقب کشیدن نیروها اعزام کند، و از دبیر کل درخواست میکند گزارشی در مورد ترتیبات لازم برای این منظور را به شورای امنیت تسلیم کند. 4- مصرانه میخواهد که کوششهای میانجیگرانه به نحوی هماهنگ، از طریق دبیر کل جهت دستیابی به راهحلی جامع، عادلانه و شرافتمندانه که قابل قبول هر دو طرف باشد. در مورد همه مسائل مهم، براساس اصول منشور ملل متحد از جمله احترام به حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی و عدم مداخله در امور داخلی ادامه یابد. 5- از همه دولتهای دیگر درخواست میکند، از تمامی اقداماتی که میتواند به ادامه اختلاف کمک کند، خودداری ورزند و اجرای قطعنامه حاضر را تسهیل کنند. 6- از دبیر کل درخواست میکند که ظرف سه ماه در مورد اجرای قطعنامه حاضر به شورا گزارش دهد.» (1).
اگر چه شورای امنیت در قطعنامه 514 برای نخستین بار از برقراری آتشبس، عقب نشینی و استقرار نیروهای حافظ صلح در مرز ایران و عراق سخن به میان آورد، اما این قطعنامه زمانی تصویب شد که برتری عراق در جبهههای جنگ از بین رفته و نیروهای ایران بسیاری از
مناطق اشغالی از جمله خرمشهر را باز پس گرفته و در بسیاری نقاط، به مرزهای بینالمللی رسیده بودند. ایران این قطعنامه را نیز به دلیل «نادیده گرفتن واقعیتهای جنگ» نپذیرفت و به منظور «احقاق حقوق» خود، در 23 تیر 1361 (دو روز پس از تصویب قطعنامه 514) با اجرای عملیات رمضان، وارد خاک عراق شد. با ورود نیروهای جمهوری اسلامی به داخل عراق، شورای امنیت بلافاصله تشکیل جلسه داد و بیانیه 15 ژوئیه 23 (1982 تیر 1361) را در مورد اجرای قطعنامه 514 تصویب و از «تشدید درگیریها» ابراز نگرانی کرد، کاری که میبایست دو سال پیش از آن انجام میگرفت.
1) روزنامه اطلاعات، 23 / 4 / 1361، ص 4.
