آغاز عملیات رمضان به عنوان مرحله جدید و سرآغاز تحول جدیدی در جنگ ایران و عراق، بازتاب گستردهای در مجامع سیاسی بینالمللی داشت. ریگان رئیس جمهور آمریکا، پس از اطلاع از خبر حملهی ایران، در دیدار با رهبران کنگرهی آمریکا گفت:
»تهاجم نیروهای ایران به عراق میتواند تمام منطقه را به خطر بیندازد.» (1).
در پی این دیدار، کاخ سفید با انتشار بیانیهای ضمن ابراز نگرانی از حمله ایران به عراق، به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس پیشنهاد کرد که برای حفظ امنیت در منطقه، با آمریکا به مشورت بپردازند.
کاخ سفید در این بیانیه اعلام کرد:
»حمایت آمریکا از کشورهای منطقه که احساس میشود با این جنگ مورد تهدید قرار گرفتهاند، به خوبی مشهود است و آمریکا برای مذاکره با این کشورها جهت حمایت از امنیت آنها آماده است.»
منشی مطبوعاتی کاخ سفید در این باره گفت که مذاکرات با کشورهای منطقه جهت ارزیابی اثرهای کوتاه مدت یا دراز مدت حمله ایران، ادامه دارد. (2).
روزنامه واشنگتن پست نیز به نقل از مقامات امریکایی نوشت:
»خبر این عملیات (رمضان) زنگ خطر را برای واشنگتن به صدا درآورده است و پیروزی ایران در این عملیات، اوضاع را به طور جدی پیچیده خواهد کرد.»
این روزنامه احتمال قرار گرفتن آمریکا در کنار عراق را جدیتر از گذشته مطرح کرد. (3) روزنامه واشنگتن پست در شمارهی دیگر به نقل از مقامهای برجسته آمریکایی نوشت:
»دولت ریگان نسبت به مشکلاتی که پیروزی نیروهای ایرانی میتواند به بار آورد به شدت احساس نگرانی میکند. به گفته آنان چنین رویدادی ممکن است بنیادگرایی اسلامی منطقه را تقویت کند و دیگر کشورهای حاشیه خلیج فارس را در معرض خطر قرار دهد و موجبات سقوط صدام حسین را نیز فراهم آورد.» (4).
خبرگزاری فرانسه نیز گزارش داد:
»عملیات اخیر نیروهای ایران در خاک عراق که به روشنی بیانگر تغییر وضعیت نظامی جنگ به نفع ایران پس از 22 ماه نبرد است، دولت مردان آمریکایی را به وحشت انداخته است و آنان با نگرانی تمام از به مخاطره افتادن منافع خود در این منطقه، تحولات اخیر در جنگ ایران و عراق را به دقت تحت نظر دارند.» (5).
رسانههای آلمان نیز به تفصیل اخبار عملیات رمضان را منعکس کردند. رادیو آلمان گفت که هدف بعدی عملیات ایران، تصرف بصره و پیشروی به سوی بغداد خواهد بود. شبکه اول تلویزیون آلمان با پخش خبر عملیات رمضان گفت:
»اشتباه صدام در حمله به ایران نه تنها امروز وی را شدیدا نگران کرده است، بلکه قدرت ایران همسایگان را نیز در خلیج فارس به لرزه انداخته است.» (6).
همچنین روزنامه «زوددویچه سایتونگ» با اعلام خبر آغاز عملیات جدید ایران نوشت:
»نه تنها درخواست غرامت، از هدفهای صلح ایران است، بلکه بازگشت راندهشدگان عراقی و اسرای عراقی به وطنشان از اهداف دیگر به شمار میرود.«
این روزنامه به نقل از دیپلماتهای خاورمیانهای مقیم قاهره، افزود:
»حملهی ایران باید جدی تلقی شود زیرا زمان صدور انقلاب اسلامی از طریق نظامی برای تهران مناسب است.» (7).
مطبوعات هند نیز به تفصیل دربارهی عملیات رمضان نوشتند.
روزنامه «هندوستان تایمز» سر مقاله خود را به ورود نیروهای ایران به
خاک عراق اختصاص داد و تأثیر آن را بر کنفرانس جنبش غیرمتعهدها بررسی کرد: «حمله غیر منتظره ایران – که از دو روز پیش انتظار میرفت به احتمال قوی برنامه برگزاری کنفرانس سران جنبش غیرمتعهدها را به خطر انداخته است.«
هندوستان تایمز سپس درباره پیامدهای این حمله در منطقه خلیج فارس، آورده است:
»آنچه اینک میتوان با قاطعیت از آن سخن گفت: تقسیم قدرت در منطقه است که ایران نقش بزرگی را در تحولات منطقه خواهد داشت.»
این روزنامه در مقاله دیگری با تأکید بر این مطلب که «این عراق است که باید برای شروع جنگ تنبیه شود«، افزوده است:
»صدام گمان میکرد با حمله به ایران میتواند انقلاب ایران را از بین ببرد ولی او در تجزیه و تحلیلهایش دچار اشتباه شده بود.» (8).
درباره حمله ایران به عنوان اولین یورش زمینی برای ورود به خاک عراق، که در رسانههای خبری بازتاب گستردهای داشته است، خبرگزاری فرانسه از تهران گزارش داد که حمله جدید ایران عملیات گستردهای است که رهبران آن را تا پایان ادامه خواهند داد. به گزارش این خبرگزاری عملیات جدید ایران، پس از شروع جنگ ایران و عراق اولین درگیری است که به داخل خاک عراق کشیده شده است.
روزنامههای فرانسوی لوموند و لوماتن در دو مقاله جداگانه وضعیت جمهوری اسلامی را با توجه به اوضاع کنونی جنگ بررسی کردند.
لوموند در این باره نوشت:
»سقوط صدام آغاز شده است و این واقعیتی است که آمریکا را به وحشت انداخته است. این حوادث نشان از ثبات انقلاب اسلامی و جمهوری اسلامی ایران دارد.» (9).
روزنامه لوماتن نیز نوشت:
»خون علیه فساد پیروز شده است، رژیمی که در مقابل این همه کوشش اجنبیان برای بیثبات کردن آن مقاومت کرده، رژیمی که
مهاجمان عراقی را سرکوب و آنها را به عقب نشینی وادار نموده، رژیم ایران است که با قاطعیت هر چه تمامتر بیش از پیش اظهار وجود کرده و نظرش را درباره مسائل مشترکی مانند نفت و غیره به کشورهای منطقه و به ویژه عربستان سعودی تحمل میکند و اکنون سنگینی وزنه جمهوری اسلامی ایران در منطقه خلیج فارس محسوس است.» (10).
نشریه «وال استریت ژورنال» در مقالهای به مواضع دو ابرقدرت در قبال پیروزی ایران و تشریح روابط ایران و شوروی و اقدامات عملی ایران برای مقابله با نفوذ شوروی در داخل کشور پرداخته است:
»ظاهرا هر دو ابرقدرت مخالف حمله هفته گذشته ایران به عراق هستند، گر چه هر کدام دلایل جداگانهای برای این کار دارند، ولی هر دوی آنها از احتمال پیروزی یک ایران انقلابی اسلامی بر صدام حسین سوسیال بعثی و سرنگونی وی وحشت دارند.» (11).
روزنامه نیویورک تایمز در مقالهای به قلم «باری روبین» نوشت:
»پیروزی ایران بر عراق چهار خطر برای عربستان سعودی و سایر کشورهای کوچکتر محافظهکار منطقه در بر دارد: اولین خطر احتمال حمله مستقیم ایران به این کشورها خصوصا کویت که در نزدیکی جبهه نبرد قرار دارد، می‌باشد مگر اینکه این دولتها خصوصا کویت در آینده ارسال ملزومات جنگی را به عراق متوقف سازند. یکی دیگر از این خطرات، افزایش تبلیغات براندازی و آموزش و کمک به انقلابیون سایر کشورها است. سومین خطر ایران، الهام انقلابیون کشورهای حاشیه خلیج فارس از انقلاب اسلامی ایران است؛ و سرانجام اینکه انتظار میرود ایران به عنوان قویترین کشور منطقه بتواند سیاست ضد آمریکایی خود را به همسایگانش دیکته کند.«
در این مقاله سپس آمده است:
»ایران شدیدا نگران این است که پیروزی کنونیاش در صورت گسترش جنگ، با مداخله احتمالی آمریکا بر باد رود. علاوه بر آن هر قدر که کشورهای حوزه خلیج فارس از ایران هراس بیشتری داشته باشند، ضرورت حمایت از جانب آمریکا را بیشتر درک میکنند.» (12).
تلاشهای آمریکا، غرب و کشورهای منطقه برای نجات رژیم عراق
واکنشهای متعددی که با اجرای عملیات رمضان برانگیخته شد، نشان دهنده اهمیت آثار آن بر توازن سیاسی و نظامی منطقه بود.
»باری گلدواتر» سناتور جمهوریخواه آمریکا گفت:
»جنگ ایران و عراق خطر بزرگی را به ما گوشزد میکند، چنانچه ایران در این نبرد پیروز شود، تمام خاورمیانه درگیر یک جنگ تمام عیار خواهد شد که ممکن است به یک جنگ جهانی نیز تبدیل شود… آمریکا باید از هر جهت – به استثنای اعزام پرسنل – به کشورهای عرب دوست کمک نماید زیرا پیروزی ایران بر عراق حکومت این کشور را در منطقه به عنوان یک کشور قدرتمند باقی خواهد گذاشت… خطری که اینک متوجه عراق است. در آینده، دیگر کشورهای عربی منطقه را در بر خواهد گرفت. آمریکا متعهد است در مقابل هرگونه تهدید ایران، از دوستان خود در منطقه و به ویژه اسرائیل حمایت کند.» (13).
رادیو فرانسه نیز در گزارشی از وضعیت جنگ ایران و عراق اعلام کرد:
»مقامات امریکایی درصددند در آیندهی نزدیک زمینهی دفاعی کشورهای خلیج فارس و در وهلهی اول عربستان سعودی را بیش از پیش تقویت کنند.«
روزنامه نیویورک تایمز ضمن بررسی وضعیت جنگ ایران و عراق، اعلام کرد که مقامهای امریکایی از پیروزی احتمالی ایران در جنگ نگران هستند و به کشورهای عرب خلیج فارس پیشنهاد کردهاند که یک مانور نظامی مشترک با آمریکا در خلیج فارس برگزار کنند. این روزنامه به نقل از مقامهای برجسته دولت ریگان نوشت:
»امریکاییان به شدت نگران خطراتی هستند که منافع امریکا در منطقه را تهدید میکند. دولت آمریکا به همین علت به عربستان سعودی و دیگر کشورهای خلیج فارس که ممکن است جنگ را عامل تهدید کنندهای برای خود بدانند پیشنهاد کرده است که با دولت آمریکا به مانورهای مشترک نظامی دست بزنند.«
نیویورک تایمز سپس به نقل از همین مقامهای دولتی امریکا افزود:
»هیچ یک از کشورهای حوزه خلیج فارس از امریکا نخواستهاند که نیروهای خود را در منطقه مستقر کند. به گفته مقامات وزارت امور خارجه امریکا آنچه بر نگرانی امریکاییان افزود این است که پیروزی نظامی ایران ممکن است که دولت صدام را سرنگون سازد و راه را برای گسترش بنیادگرایی اسلامی در عراق و سرانجام در دیگر کشورهای خلیج فارس هموار کند.» (14).
این روزنامه با اشاره به پیام اخیر امام امت که به مناسبت روز جهانی قدس منتشر شد، نوشته است:
»آیتالله خمینی در پیام اخیر تهدیدهای خود مبنی بر حرکت به سوی اسرائیل پس از شکست عراق را تکرار کرد. مقامات وزارت امور خارجه امریکا هر چند چنین تهدیدهایی را رد میکنند ولی از آن نگرانند که گسترش بنیادگرایی اسلامی در عراق، سرانجام به ایجاد یک همکاری نظامی مشترک بین ایران، عراق و سوریه علیه اسرائیل منجر شود.» (15).
فرانسه در پی اجرای عملیات رمضان، حمایت خود را از دولت عراق در جنگ علیه ایران، اعلام کرد. «کلودشسون» وزیر خارجه فرانسه در دیدار با وزیر امور خارجه عراق گفت:
»فرانسه حمایت خود را در جنگ از عراق نشان داده است. به نظر فرانسه هرگونه تهدید علیه وحدت ملی عراق، تهدیدی بیچون و چرا علیه ثبات منطقه خاورمیانه است.» (16).
از سوی دیگر «هنری جکسون» سناتور آمریکایی، در مصاحبهای دربارهی اوضاع جنگ در هفتههای اخیر و مواضع آمریکا در برابر ایران، گفت:
»خطر واقعی وضعیت فعلی نبرد، حمله ایران به کویت و حرکت نیروهای آن به سمت خلیج فارس و قطع نمودن جریان نفت است«.
وی سپس پیشنهاد مانور مشترک آمریکا با کشورهای حوزه خلیج فارس برای مقابله با تهدیدات احتمالی ایران را نابخردانه توصیف کرد و افزود:
»باید به هر ترتیب ممکن از افتادن ایران به دامن اتحاد شوروی جلوگیری به عمل آید.»
جکسون ضمنا تأکید کرد:
»ایالات متحده همواره باید آمادگی وارد شدن به صحنه عمل و مقابله با هرگونه تهدید در مورد صدور نفت از خلیج فارس را داشته باشد.» (17).
از سوی دیگر، حسنی مبارک رئیس جمهور مصر نیز پیشنهاد کرده است که کنفرانسی از سران عرب تشکیل گردد و موضوع جنگ ایران و عراق و تحولات اخیر آن و همچنین بحران لبنان را بررسی کند. (18).
ملک حسین شاه اردن نیز در واکنش به عملیات جدید ایران در داخل خاک عراق، گفت:
»به منظور رسیدگی به این بحران باید کنفرانس سران عرب تشکیل جلسه دهد. این کنفرانس باید در عالیترین سطح نمایندگان عرب تشکیل شود و اهمیت یک پیمان دفاعی مشترک اعراب براساس منشور اتحادیه عرب را مجددا مورد بررسی قرار دهد.» (19).
در این حال ایران و سه کشور عربی یمن جنوبی، لیبی و سوریه در نامهای خطاب به رئیس شورای امنیت سازمان ملل متحد، به مانورهای نظامی نیروهای واکنش سریع آمریکا که قرار است ماه آینده در خاورمیانه و آفریقا برگزار شود، به شدت اعتراض کردند. چهار دولت در این نامه که متن آن در سازمان ملل متحد انتشار یافت، تأکید کردهاند که این اقدام یک ابرقدرت، تهدید بزرگی برای امنیت و استقلال ملتها و کشورهای منطقه است و مداخله مستقیم در امور داخلی آنها به شمار میآید. ایران و سه کشور عربی همچنین تشکیل نیروی واکنش سریع امریکا را که اقدامی خصمانه در برابر ملتها و کشورهای منطقه و تهدیدی مستقیم برای حاکمیت آنها است، محکوم کرده و افزودهاند:
»پافشاری امریکا برای برگزاری این مانورها جز افزایش بیشتر بحران و آشفتگی در منطقه و برهم زدن صلح و آرامش بینالمللی
نتیجه دیگری نخواهد داشت.» (20).
در پی اجرای عملیات رمضان و با آغاز دور جدیدی از جنگ، دولتهای منطقهای و بینالمللی کمکهای نظامی، اطلاعاتی، اقتصادی، مالی و نیز حمایتهای سیاسی از این کشور را با گستردگی فراتر از قبل ادامه دادند. (21) در عین حال شمار بسیاری از نظامیان مصری و سودانی برای شرکت در جنگ علیه ایران، وارد بغداد شدند. این عده از طریق ایجاد یک پل هوایی بین قاهره – خارطوم و بغداد، به عراق اعزام شدهاند. بر اثر کثرت تردد هواپیماهای حامل نیروهای سودانی در فرودگاه بغداد، این فرودگاه حتی بر روی پروازهای خارجی مسدود اعلام شد.
همچنین در ادامه کمکهای نظامی کشورهای عربی و غربی به دولت عراق برای تداوم جنگ با ایران، اخیرا مقدار معتنابهی تسلیحات و تجهیزات نظامی از کشورهای کویت، عربستان و اردن وارد عراق گردید.
1) مأخذ 13، ص 2.
2) روزنامه کیهان، 24 / 4 / 1361، ص 20 یونایتدپرس.
3) مأخذ 45، ص 20، روزنامه واشنگتن پست.
4) واحد مرکزی خبر صدا و سیمای جمهوری اسلامی، بولتن رادیوهای بیگانه، 25 / 4 / 1361، ص 8، رادیو صدای امریکا، 25 / 4 / 61.
5) روزنامه کیهان، 27 / 4 / 1361، ص 16، خبرگزاری فرانسه، 26 / 4 / 1361.
6) خبرگزاری جمهوری اسلامی «گزارش لحظه به لحظه عملیات رمضان و بازتاب آن در رسانههای گروهی جهان«، نشریهی شمارهی 26 / 4 / 1361، 6 به نقل از شبکه اول تلویزیون آلمان 24 / 4 / 1361.
7) مأخذ 45، ص 20، واحد مرکزی خبر به نقل از زوددویچه سایتونگ، 23 / 4 / 1361.
8) مأخذ 49، ص 28 و 29، روزنامه هندوستان تایمز.51.
9) روزنامه جمهوری اسلامی، 24 / 4 / 1361، ص 3، روزنامه لوموند.
10) پیشین، روزنامه لوماتن، 23 / 4 / 1361.
11) وزارت ارشاد اسلامی، بررسی مطبوعات جهان، نشریه شمارهی 228، 4 / 6 / 1361، ص 28، والاستریت ژورنال، 28 / 4 / 1361.
12) وزارت ارشاد اسلامی، بررسی مطبوعات جهان، نشریه شماره 232، 14 / 6 / 1361، ص 11 تا 13، نیویورک تایمز.
13) مأخذ 48، ص 16، آسوشیتدپرس، به نقل از سناتور «گلدواتر«.
14) واحد مرکزی خبر، «رادیوهای بیگانه«، 27 / 4 / 1361، ص 2 و 3، رادیو صدای امریکا، 27 / 4 / 1361 به نقل از نیویورک تایمز.
15) پیشین.
16) دفتر سیاسی سپاه پاسداران، گذری بر دو سال جنگ، ص 259، به نقل از وزیر خارجه فرانسه، 25 / 4 / 1361.
17) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شماره 122، 29 / 4 / 1361، ص 9، صدای امریکا، 28 / 4 / 1361.
18) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه گزارشهای ویژه، شمارهی 121، 28 / 4 / 1361، ص 9 و 10، رادیو بی.بی.سی، 27 / 4 / 1361.
19) مأخذ 45، ص 20.
20) روزنامه اطلاعات، 29 / 4 / 1361، صفحه آخر سازمان ملل متحد – به نقل از خبرگزاری فرانسه.
21) مشروح این کمکها در جلد 20 روزشمار جنگ مورخ 23 / 4 / 1361 تا نیمه مرداد 1361 و کتاب آغاز تا پایان ص 70 تا 80 (چاپ پنجم) درج شده است.
