در مرحله سوم عملیات، قرارگاه فتح اجرای تلاش اصلی و قرارگاه فجر اجرای تلاش فرعی عملیات را به عهده داشتند. قرارگاه فتح مأموریت داشت تا ضمن پیشروی و انهدام دشمن، حدود 13 کیلومتر از ضلع شرقی کانال ماهی و آبگرفتگی منطقه به طرف انتهای کانال ماهی در اطراف نهر کتیبان را تصرف و با قرارگاه فجر الحاق کند. قرارگاه فجر که در شمال قرارگاه فتح عمل میکرد مأموریت داشت تا ضمن درگیر کردن دشمن در شمال منطقه، موضع مثلثی شکل اول را تصرف کند و خاکریزی را که در مراحل قبل در این منطقه احداث شده، تصرف و تکمیل کند تا جناح شمالی قرارگاه فتح تأمین گردد.
تدبیر ویژه فرماندهی قرارگاه کربلا در این مرحله، شرکت ندادن قوای زرهی (تانک و نفربر) بود؛ چون شواهدی از قصد دشمن برای پاتک در سراسر منطقه عملیاتی وجود داشت و هنگام درگیری تشخیص وسایل زرهی خودی از دشمن مشکل بود لذا فرماندهی قرارگاه کربلا با اتخاذ این تدبیر به یگانهای عمل کننده دستور داد هر نوع وسایل زرهی را که در منطقه دیدند، هدف قرار دهند.
گفتنی است مرحله سوم عملیات در حالی آغاز میشد که:
1- آبگرفتگی در منطقه بوبیان گستردهتر شده بود و خطر نفوذ آب به منطقه خودی وجود داشت.
2- تغییرات عمدهای در زمین منطقه به وسیله مهندسی عراق ایجاد شده بود.
3- یگانهای زبدهای از جبهه غرب به این منطقه منتقل شده بود. (1).
4- صدام با حضور در منطقه عملیاتی به فرماندهان ارتش عراق اولتیماتم داد که حداکثر طی ده روز منطقه از دست داده را باز پس بگیرند.
عملیات در ساعت 2:40 بامداد 30 / 4 / 61 آغاز شد، در منطقه قرارگاه فجر یگانهای این قرارگاه در شروع درگیری تعدادی از تانکها، نفربرها و دیگر تجهیزات دشمن را منهدم کردند. در جناح
شمالی این منطقه یگانها به میدان مین و آتش شدید دشمن برخوردند و قبل از روشنایی هوا به مواضع قبلی خود بازگشتند.
یگانهای جناح جنوبی این قرارگاه نیز ضمن انهدام ادوات دشمن سه کیلومتر پیشروی کردند، لیکن عدم الحاق با نیروهای قرارگاه فتح و نرسیدن دستگاههای مهندسی سبب شد تا فرمانده قرارگاه فجر در ساعت 3 بامداد به یگانهای خود دستور عقب نشینی بدهد. تیپ 17 علی بن ابی طالب (ع) در حین برگشت هدف هجوم دشمن قرار گرفت که در نبرد دو ساعته با قوای دشمن نیرو و تجهیزات زیادی از آنها منهدم کرد و در ساعت 5 بامداد به عقب برگشت. (2).
در منطقه قرارگاه فتح، یگانهای جناح شمالی این قرارگاه در آغاز درگیری با مقاومت و آتش شدید دشمن روبهرو شدند و تنها موفق شدند نیروها و تجهیزات بسیاری را از دشمن منهدم کنند. اما «فتح 3» (تیپ 27 حضرت رسول (ص() با شروع درگیری ضمن انهدام انبوهی از تانکها و نفربرهای دشمن، به سوی کانال ماهی پیشروی کرد.
تیپ 25 کربلا با نام «فتح 4» نیز با چهار گردان در جنوبیترین بخش منطقه عملیاتی، عملیات خود را شروع کرد. وجود میدانهای تازهی مین و آتش متمرکز و انبوه قوای دشمن نتوانست حرکت این یگان را متوقف کند و نیروهای این تیپ نیز به سوی کانال ماهی پیش رفتند. (3).
تیپ 27 حضرت رسول (ص) (فتح 3) تا آخرین ساعات روز 30 / 4 / 1361 با موفقیت پیش رفت و موفق به تصرف اهداف خود شد. نیروهای این تیپ با رسیدن به کناره شرقی کانال ماهی به چپ و راست گسترش پیدا کردند و به نیروهای تیپ 25 کربلا ملحق شدند، ولی با نزدیک شدن روشنایی روز 31 / 4 / 61، زمان مناسب برای احداث خاکریز باقی نمانده بود و با وجود تلاش فرماندهان تیپ حضرت رسول (ص) و تیپ 25 کربلا، این کار مقدور نشد و نیروهای این تیپ مجبور شدند به عقب باز گردند. (4).
تیپ 25 کربلا که تأمین جناح چپ عملیات را بر عهده داشت، تا
آخرین ساعات روز 30 / 4 / 61 موفق بود و در ادامه کار نیز توانست به سرعت نیروهای عراقی مستقر در خط حد خود را منهدم کند و در حدود ساعت 1 بامداد 31 / 4 / 61 به پل کانال ماهی برسد. این تیپ سپس جهت الحاق با تیپ حضرت رسول (ص(، نیروهای خود را به سمت شمال گسترش داد و حدود ساعت 2:30 بامداد با آن یگان الحاق کرد و کار احداث خاکریز را شروع کرد، ولی آتش بسیار شدید دشمن مانع ادامه کار دستگاههای مهندسی شد و این یگان نیز با روشن شدن هوا و نبود موضعی برای پدافند، مجبور به عقب نشینی شد. (5).
بدین ترتیب مرحله سوم عملیات رمضان نیز پایان یافت. در این مرحله از عملیات هر چند همه یگانها پس از پیشرویهای اولیه به مواضع قبلی بازگشتند، ولی تلفات بسیار سنگینی به دشمن وارد کردند. عکس هوایی منطقه عملیاتی که صبح 31 / 4 / 61 با تلاش هواپیماهای خودی گرفته شد انهدام گسترده تانکها و نفربرهای زرهی دشمن را نشان میداد. در این مرحله 2550 تن از نیروهای دشمن کشته یا زخمی و 255 تن اسیر شدند؛ 451 تانک و نفربر و 142 خودرو نیز منهدم شد. با توجه به آسیبهای فراوانی که به یگانهای عراقی وارد شده بود، برخلاف روزهای گذشته، روز 31 / 4 / 61 پاتک سنگینی علیه نیروهای خودی انجام نگرفت. (6).
1) سند شمارهی 016379 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبهای شمارهی 90، از اطلاعات عملیات قرارگاه نصر، به: فرمانده قرارگاه کربلا 31 / 4 / 1361 و سند شمارهی 032892، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، 30 / 4 / 1361.
2) سند شمارهی 49 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، گزارش قرارگاه فجر، راویان: مهرداد خبازیان و محمد گرگانی، 30 / 4 / 1361، ص 7 و 8.
3) سند شمارهی 016377 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبهای اطلاعاتی شمارهی 65، از قرارگاه مرکزی سپاه – اطلاعات عملیات 31 / 4 / 1361، ص 3 تا 7.
4) سند شمارهی 62، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، گزارش راوی تیپ حضرت رسول (ص(، راوی: اسدالله توفیقی، تیر 1361.
5) مأخذ.
6) سند شمارهی 107 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی قرارگاه فجر، عملیات رمضان، راوی: محمد گرگانی، 3 / 4 / 1361، ص 98 تا 102 و سند شمارهی 016410، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش نوبهای اطلاعاتی شماره 122، قرارگاه عملیاتی فتح (رکن 2) 1 / 5 / 1361، ص 1.
