قرارگاه کربلا برای اجرای مرحله دوم عملیات رمضان، تغییراتی در طرح مانور، منطقه عملیاتی و سازمان رزم نیروها به وجود آورد: قرارگاه نصر عهدهدار اجرای عملیات در منطقه قرارگاه فتح شد با این تفاوت که در مرحله اول، هدف، عبور از پل اول کانال ماهی و نفوذ به عمق خاک عراق بود ولی در مرحله دوم، هدف اصلی گسترش سرپل به دست آمده در مرحله اول (حد فاصل دژ خودی تا جاده بوبیان – زید) تا کانال ماهی بود که در صورت پیشروی، با استفاده از آبگرفتگی سمت چپ عملیات و با احداث خاکریز در جنوب آن و نیز با تکیه بر خاکریز کانال ماهی در جلو، از منطقه متصرفه پدافند کنند.
برای اجرای عملیات، یگانهای قرارگاه فتح در اختیار قرارگاه نصر قرار گرفتند و قرارگاههای فرعی زیر هدایت عملیات را از شمال به جنوب به عهده داشتند: نصر 6 (تیپ 17 و تیپ 2 از لشکر 92(، نصر 1 (تیپ عاشورا و تیپ 2 از لشکر 21 حمزه(، نصر 4 (تیپ 7 ولی عصر (عج) و تیپ 1 از لشکر 21 حمزه(، نصر 7 (تیپ 14 امام حسین (ع((، نصر 8 (تیپ 25 کربلا(. (1).
نیروها طبق زمان مقرر، در ساعت 21:40 وارد عمل شدند ولی دشمن با افزایش موانع دفاعی در دو روز گذشته – نظیر احداث خاکریزهای فرعی، گسترش میدانهای مین و مین گذاریهای جدید – سبب شد که
پیشروی نیروها در ساعات اولیه با مشکلات بسیاری مواجه شود. به طوری که «نصر 6» که با شکستن خط مقدم دشمن شروع موفقی داشت، با مقاومت نیروهای مستقر در خطوط بعدی و بر اثر آتش شدید توپخانهی دشمن، نتوانست مثلثی اول را تصرف کند و به ناچار به پشت جاده بوبیان – زید بازگشت. (2).
»نصر1» نیز باید هم در احداث خاکریز به «نصر 6» یاری دهد، هم با پنج کیلومتر پیشروی، خود را به کانال ماهی برساند و در ضلع شرقی آن پدافند کند. نیروهای «نصر 1» (تیپ 31 عاشورا از سپاه) با وجود مقاومت سرسختانهی دشمن، خط را شکستند و چهار کیلومتر پیشروی کردند، اما از یک سو عدم موفقیت نصر 6 و وارد عمل نشدن تیپ 1 از لشکر 21 و از سوی دیگر، انبوه آتش و فشار شدید دشمن، مانع پیشروی بیشتر آنها شد. نیروهای تیپ 31 عاشورا بیدرنگ با احداث یک خاکریز به طول 3 کیلومتر، در 5 / 1 کیلومتری هدف قصد پدافند در پشت این خاکریز را داشتند که با عقب نشینی نصر 6، این اقدام بیفایده شد و نیروهای این تیپ به عقب برگشتند. (3).
»نصر 4» در ساعت مقرر از جناح راست «نصر 1» وارد عمل شد و در مرحله اول خط دشمن را شکست و چندین کیلومتر پیشروی کرد، اما با افزایش تدریجی مقاومت دشمن در عمق، ناچار نیروهای جدیدی برای ادامه پیشروی اعزام شدند. در ادامه درگیری «نصر 4» نیز مجبور شد در محور تیپ 7 ولی عصر (عج) یک گردان دیگر وارد عمل کند ولی این گردان کاری از پیش نبرد و به محاصره دشمن درآمد. با پیش آمدن این وضعیت، دو گروهان از نیروهای «تیپ 8 نجف» که در احتیاط بودند برای کمک به نیروهای در عمق و انهدام دشمن وارد عمل شدند و اگر چه چندین تانک و نفربر عراقی را منهدم و شماری از نیروهای دشمن را هلاک یا اسیر کردند، ولی این عمل نیز در وضعیت قرارگاه «نصر 4» تأثیری نداشت و نیروهای این قرارگاه هم زمان با فشارهای شدید دشمن، به ناچار عقب نشینی کردند. (4).
»نصر 8» (تیپ 25 کربلا) از جناح چپ «نصر 6» در ساعت مقرر
وارد عمل شد و هر چند بر اثر برخورد به میدانهای تازهی مین، پیشروی آن کند شد ولی پس از گذر از میدان مین، تانکهای فراوانی را از دشمن منهدم کرد و با توجه به اوضاع کلی عملیات، ناچار به پشت جاده بوبیان – زید عقب نشست. (5).
در محور «نصر 7«، تیپ 14 امام حسین (ع) که سریع خود را به کانال ماهی رسانده بود، در زیر انبوهی از آتش انواع سلاحهای دشمن، برای پدافند از مواضعی که تصرف کرده بود مشغول اقدامات مهندسی شد ولی عدم الحاق با جناح راست و نفوذ دشمن سبب شد تا قرارگاه دستور عقب نشینی بدهد.
بدین ترتیب مرحله دوم عملیات رمضان نیز بدون دستیابی به اهداف مورد نظر به پایان رسید و تنها آسیبهای جدی به نیروها و ادوات دشمن وارد شد.
در این مرحله از عملیات 1700 تن از نیروهای دشمن کشته یا مجروح شدند و 115 تانک و نفربر و 15 خودروی عراقی منهدم و 10 تانک نیز به غنیمت گرفته شد. همچنین حدود 20 تن از نیروهای دشمن اسیر شدند. (6).
در یک جمعبندی میتوان گفت مرحله دوم عملیات رمضان به پایان رسید، ولی به رغم پیش بینیهای قبلی، پیروزی قاطع نظامی در بر نداشت. محسن رضایی فرمانده سپاه در مصاحبهای ضمن برشماری برخی معذوریتها و محدودیتها، در تشریح اهداف عملیات و اوضاع کنونی گفت:
»خودداری ما از دست زدن به کارهایی است که دیگران آن را در جنگ اجتنابناپذیر میدانند، ولی به دلیل اعتقاد اسلامی، ما نمیتوانیم آن کارها را انجام دهیم و ملزم به رعایت اصول اسلامی هستیم. حضور ما در 10 کیلومتری بصره – که بارها اتفاق افتاده و هر وقت هم بخواهیم میتوانیم آنجا باشیم – با مقایسه بین ورود عراق به خاک ما و ورود ما به خاک عراق، مشخص میشود که عراق با نابودی شهرهای ما شروع کرد ولی ما در بیابانها با ارتش عراق
درگیر شدهایم، با اینکه ما به راحتی میتوانستیم با انواع سلاح، جهنمی از آتش بر روی بصره درست کنیم و پشت جبهه عراق و پشتیبانی و تدارکات ارتش عراق را از بین ببریم که این خود در سرعت عملیات تعیین کننده است. ما نمیخواهیم با زدن تأسیسات و مجتمعهای نظامی عراق به افراد غیر نظامی لطمهای وارد شود. تلاش اصلی ما را در این عملیات، گرفتن خاک نیست، بلکه ایجاد حرکت در خود مردم عراق است، تلاشهای اصلی ما درگیر شدن با ارتش عراق تشکیل میدهد تا به این وسیله یا آنها تسلیم شوند و مردم عراق به ما بپیوندند و یا در جنایت با صدام همدست بمانند و نابود شوند. اگر ما نیروی خود را صرف گرفتن خاک بکنیم و ارتش عراق سالم و دست نخورده به آن سوی کانال برود، همچنان مزاحم خواهد بود و منظور ما که داشتن امنیت دائمی است، عملی نخواهد شد. در مورد ورود به خاک عراق، ما چارهای جز این نداشتیم و نداریم. دلایلی که در سخنرانیها گفته میشد، [یعنی] رسالت انقلاب اسلامی برای آزادی قدس، جلوگیری از کاملا امریکایی شدن منطقه با از بین رفتن صدام و شکستن حلقه محاصره سوریه به عنوان تنها کشور مجاور اسرائیل که امریکایی نیست و تسلیم «کمپ دیوید» نشده است، گرفتن ابتکار عمل از دست امریکا در منطقه و تعهدی که در مقابل شهیدانمان داریم، همه اینها باعث شد تا ما به خاک عراق وارد شویم.» (7).
با اتمام مرحله دوم عملیات، دشمن در سه روز متوالی (27 / 4 تا 29 / 4 / 61) و هر روز به دفعات پاتکهای سنگینی را علیه نیروهای خودی (در محورهای مختلف) انجام داد که در نهایت با مقاومت نیروهای خودی، دشمن با متحمل شدن تلفات زیاد و از دست دادن تجهیزات قابل توجه مجبور به عقب نشینی شد.
دشمن در پاتکهای روز سوم توانست خاکریز ابرویی شکل در محدوده قرارگاه قدس را که نقش مهمی در دفع پاتکهای عراق داشت، اشغال کند ولی این خاکریز پس از چند بار دست به دست شدن در نهایت به تصرف نیروهای خودی درآمد.
1) سند شمارهی 16297، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، تغییرات در سازمان رزم، 25 / 4 / 1361، و سند شمارهی 051 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات رمضان، قرارگاه نصر، راویان علی مینو و محمدتقی رضوانی، ص 1.
2) سند شمارهی 028920 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: عملیات رمضان، اسناد تیپ 17 علی بن ابی طالب (ع(.
3) سند شمارهی 60 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات رمضان، دفترچه راویان تیپ 31 عاشورا، راوی: محمدتقی رضوانی، 25 / 4 / 1361، ص 6، 8 و 13.
4) سند شمارهی 53 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات رمضان، تیپ امام حسین (ع(، راوی: سید محمد اسحاقی، 25 / 4 / 1361، ص 27.
5) سند شمارهی 63 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: گزارش عملیات رمضان، تیپ 25 کربلا، راوی: صفر حسینپور، 26 / 4 / 1361، ص 3.
6) سند شمارهی 0097 مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ: دفترچه ثبت جنگ راوی عملیات رمضان، قرارگاه کربلا، راویان: جواد زمانزاده و هادی نخعی 26 / 4 / 1361، ص 143.
7) پیشین.
