– شماره سند شورای امنیت: 16433 / S
– 26 مارس 1984 (6 فروردین 1363)
گزارش هیئت اعزامی دبیر کل جهت تحقیق درباره ادعاهای جمهوری اسلامی ایران در مورد استفاده از تسلیحات شیمیایی.
یادداشت دبیر کل
1 – در 3 نوامبر 1983، دولت جمهوری اسلامی ایران در مکاتبه خود با سازمان ملل برای نخستین بار مدعی شد که عراق از سلاحهای شیمیایی استفاده کرده است (16128 / S(. پیرو درخواست مکرری که در خصوص تحقیق درباره این قبیل سلاحها شده بود، در مورخ 28 اکبر 1983 (16140 / S) دبیر کل هیئتی را به منطقه جهت تعیین خسارات به اهداف غیر نظامی اعزام نمود. هیئت اعزامی قبلی دبیر کل بنا به درخواست ایران و با موافقت عراق در تاریخ 20 می تا 2 ژوئن 1983 از منطقه بازدید به عمل آورد (15834 / S(.
2 – مطابق با روشی که جهت اعزام نخستین هیئت استفاده شد، دبیر کل با توجه به درخواست ایران، با عراق مشورت کرد. ضمنا عراق خاطر نشان ساخت که درتاریخ 31 اکتبر 1983 قطعنامه 540 (1983) را پذیرفته است که در آن قطعنامه، شورا نقض حقوق بشردوستانه بینالمللی را محکوم کرده است و خواستار توقف فوری کلیه عملیاتهای نظامی علیه اهداف غیرنظامی از جمله شهرها و مناطق مسکونی شده است. درباره قطعنامه شورا از دبیر کل درخواست کرده بود که به تلاشهای میانجیگرانه خود ادامه دهد. موضع عراق این است که قطعنامه شورا باید به طور لایتجزا اجرا شود (A / 38 / 560 – S / 16120(. ایران خودش را از قطعنامه به دلایلی که در سند 16213 / S ارائه شده، مجزا ساخته است.
3 – در چنین شرایطی و با توجه به نگرانیهایی که از سوی دو طرف ابراز شد، دبیر کل پیشنهاد کرده است که هیئتی طبق دستور جهت مشخص ساختن مواضع روشن طرفین در مورد مسائل منازعه و بررسی خسارات به اهداف غیرنظامی از جمله تعیین نوع گلولههایی که مورد استفاده واقع شده، به منطقه اعزام گردد. این پیشنهاد را در ابتدا
دبیر کل به طور شفاهی بیان کرد و متعاقب آن در اسناد 16338 / S و 16334 / S و نیز ارتباطات خصوصی مطرح شده است. واکنش طرفین در مورد پیشنهاد دبیر کل، در اسناد S / 16354, S / 16352, S / 16342, S / 16340 منعکس می‌باشد.
4 – جمهوری اسلامی ایران ادعاهای خود را در مورد استفاده عراق از تسلیحات شیمیایی طی نامههای خود و نیز در گفت و گوهای خصوصی که نمایندگی دائمی آن با دبیر کل داشته است، ابراز نموده است. گزارشهای مطبوعاتی حاکی از آن است که مقامات پزشکی در برخی از کشورهایی که ایرانیها بستری شدهاند و یا اطلاعات مربوط که مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته، احتمال کاربرد سلاحهای شیمیایی را رد نکرده است. این گزارشها که بنا به درخواست مکرر دولتها و نیز سازمانهای عمومی و خصوصی به منظور تحقیقات هدفمند و بیطرفانه صورت گرفته، پیوست شده است.
5 – با توجه به اصول بشردوستانه مندرج در منشور و مسئولیتهای اخلاقی محول شده، دبیر کل خود را موظف میداند تا حقایق را کسب و نتیجه را مشخص سازد، از همین رو از چهار کارشناس برجسته در زمینههای تخصصی مربوط به خود خواسته شد تا بازدید حقیقتیابی در ایران را عهدهدار شوند. این کارشناسان عبارتند از:
دکتر گوستاو آندرسون دارای مدرک دکترا و رئیس بخش شیمی تحلیلی انستیتوی پژوهش‌های دفاع ملی اومهآ سوئد.
دکتر مانوئل دومینگز، سرهنگ، از اعضای بهداری ارتش و متخصص در جراحات ناشی از سلاحهای بیولوژیکی و شیمیایی، استاد پزشکی پیشگیری دانشگاه کمپلوتنس مادرید اسپانیا.
دکتر پیتر دان، سرپرست هیئت علمی آزمایشگاه پژوهش‌های مواد سازمان علوم و تکنولوژی دفاعی وزارت دفاع ملبورن استرالیا.
سرهنگ اوبرست اولریش ایموبرستگ، دکترای شیمی، رئیس سابق بخش دفاع هستهای، بیولوژیک و سلاحهای شیمیایی وزارت دفاع برن سوئیس.
6 – این کارشناسان در 13 مارس به تهران سفر کردند و در 19 مارس 1984 از تهران بازگشتند. امور هیئت را آقای اقبال رضا مدیر دفتر معاونین دبیر کل در امور ویژه سیاسی هماهنگ کرد. وی جهت سازماندهی به هیئت، تسهیلات را با ارتباط با مقامات ذی صلاح پیگیری کرد. کارشناسان گزارش مشترکی را به دبیر کل در 21 مارس 1984 ارائه دادند.
7 – دبیر کل مایل است سپاس عمیق خود را از اعضای هیئت به دلیل نحوه شایسته و کارآمد در انجام وظایف، علیرغم محدودیت از نظر منابع و زمان که تحت شرایط دشوار و حتی خطرناک انجام گرفت، ابراز نماید.
8 – با توجه به نگرانی بشردوستانه که باعث تصمیم گیری دبیر کل جهت این تحقیق شد، گزارش کارشناسان به شورای امنیت جهت اطلاع آنها ارسال میگردد. متأسفانه اعضای
هیئت متفقالقول ادعاهای استفاده از تسلیحات شیمیایی را تأیید کردند و این در حالی است که چند روز قبل دبیر کل شدیدا استفاده از این قبیل سلاحها را در هر وقت و در هر کجا محکوم کرده بود.
9- در واقع دبیر کل اهمیت خاصی به رعایت دقیق کلیه اصول و مقررات بینالمللی که جامعه جهانی به منظور پیشگیری از صدمات انسانی پذیرفته، قائل می‌باشد که از جمله آن عدم استفاده از سلاحهای خاص و رفتار با اسیران جنگ و یا سایر جوانب عملیاتهای نظامی می‌باشد.
10 – دبیر کل همچنان بر این عقیده است که نگرانیهای بشردوستانه تنها با پایان یافتن این جنگ ویرانگر خاتمه مییابد. وی بار دیگر آمادگی خود را برای کمک به کلیه تلاشهایی که جهت دستیابی به این هدف صورت میگیرد، ابراز نموده و از دولتهای ایران و عراق میخواهد که به کوششهای سازمان ملل جهت برقراری صلح برای مردم خود پاسخ گویند، صلحی که باعث میگردد منابع انسانی و مادی خود را صرف تقویت و توسعه کشورهای خود بنمایند. دبیر کل همچنین از سایر دولتها درخواست میکند که در تلاشهای بینالمللی جهت یافتن راهی جهت بازگشت صلح به ایران و عراق براساس عدالت همکاری نمایند.
21 مارس 1984
آقای دبیر کل،
مفتخر هستیم که گزارش مورد درخواست شما را درباره دعاوی استفاده از سلاحهای شیمیایی در ایران تقدیم کنیم:
برای انجام تحقیقات و گردآوری و مطالعه شواهد محلی از تاریخ 13 تا 19 مارس 1984)23 تا 29 اسفند 1362) از ایران دیدار داشتیم و پس از بازگشت به ژنو گزارش ذیل را تهیه کردیم.
به خاطر همکاری و مساعدتی که دولت ایران در طول این سفر با ما به عمل آورد، صمیمانه سپاسگزار هستیم.
ضمنا مایل هستیم از کمکهایی که اعضای دبیرخانه سازمان ملل به ویژه آقای اقبال رضا از دفتر معاونت امور سیاسی ویژه دبیر کل در حق ما نمودند، قدردانی کنیم. از دو آزمایشگاه که در زمینههای فنی ما را یاری نمودند نیز به ویژه متشکر هستیم. با وجود آن که اعضای گروه هر یک به دلیل برخورداری از تخصص خاصی به این مأموریت اعزام شدند، ولی کار به صورت گروهی و تیمی صورت گرفت و تمامی اعضای گروه درباره نتایج تحقیقات اتفاق نظر کامل داشتند. آقای دبیر کل از اینکه ما را مورد اعتماد و وثوق خود قرار دادید، سپاسگزار هستیم.
با احترامات فائقه
دکتر گوستاو آندرسون – دکتر مانوئل دومینگز – دکتر پیتر دان –
سرهنگ اوبرست اولریش ایموبرستگ
هدف مأموریت
1 – دبیر کل از کارشناسان اعزامی خواسته بود در حد امکان تعیین کنند که آیا سلاحهای شیمیایی در ایران مورد استفاده قرار گرفته است یا خیر و چنانچه مورد استفاده قرار گرفته نوع و میزان کاربرد آن در چه حدی بوده است.
روش تحقیق
2 – متخصصین برای انجام مأموریت خود طرق متعددی را در پی گرفتند:
الف) با مقامات دولت ایران مصاحبههایی انجام شد تا در مورد ادعای استفاده از سلاحهای شیمیایی اطلاعاتی کسب شود.
ب) برای آزمایش و بررسی شواهد مربوط به سلاحهایی که گفته میشود مواد شیمیایی از طریق آن پرتاب شده است و نیز جمعآوری نمونههای آزمایشگاهی و ارسال آن به لابراتوارهای تخصصی اروپا، بازدیدهایی از مناطق جنگی به عمل آمد.
ج) سلاحهایی که از مناطق جنگی به پایتخت (تهران) ارسال شده بود، مورد آزمایش و مطالعه قرار گرفت.
د) از تعدادی مجروح که گفته شد در معرض حملات مواد سمی قرار گرفتهاند، معاینات بالینی به عمل آمد. این معاینات هم در مناطق جنگی و هم در بیمارستانهای تهران که مجروحین به آنجا انتقال یافته بودند انجام گرفت.
3- متخصصین 6 روز در ایران اقامت داشته و زمانبندی فعالیتهای آنان در ضمیمه شماره یک ذکر شده است.
جنبههای تسلیحاتی
4- منطقه مورد بازدید شماره 1 (شط علی(: 40: 12 روز 14 مارس 1984 (24 اسفند 1362) به شط علی رسیدیم. این منطقه باتلاقی است و اطراف آن را اراضی سخت احاطه کرده است که خودروهای زرهی سنگین قادر به عبور از آن هستند و آبگیرها و اراضی بایر و زراعی به صورت پراکنده در آنجا مشاهده میشود. یک واحد توپخانه که مورد بازدید قرار نگرفت، در نزدیکی منطقه مورد بازدید واقع و وسعت آن 10000 متر مربع بود.
گزارش شد که در این منطقه تعدادی بمبهای مشابه به صورت پراکنده وجود دارد. در منطقه مورد بازدید پوکه یا غلاف هشت بمب هوایی عمل کرده و تا حدودی آسیب دیده مورد معاینه قرار گرفت.
5- به گفته اعضای سپاه پاسداران انقلاب حملات را چندین روز قبل (تاریخ حملات دقیقا اعلام نشد) سه هواپیمای عراقی که هر یک از نوع مختلفی بودهاند (میگ، سوخو و میراژ)
انجام دادهاند. گفته شد که هر یک از این هواپیماها احتمالا هشت بمب با خود حمل میکرده و در ارتفاعاتی بین 200 تا 300 متر در پرواز بودهاند. عمق حفرههایی که در اثر اصابت بمبها در زمین ایجاد شده بود 2 متر و قطر آنها 8 متر بود.
6- منطقه مورد بازدید شماره 2 (هورالهویزه(: در ساعت 30: 14 همان روز به این منطقه رسیدیم، این منطقه دشتی مسطح بود که در آن آثاری از حیات و پوشش نباتی مشاهده نمیشد تمامی منطقه تا آنجا که قابل تشخیص بود تحت اشغال واحدهای پاسداران قرار داشت. گفته شد در 13 مارس 1984 (23 اسفند 1362) در ساعت 11 هورالهویزه مورد حمله قرار گرفته و گویا تعدادی قربانی به جای گذاشته است و در شب چهاردهم مارس 1984 (24 اسفند 1362) بسیاری از آنها مورد معاینه قرار گرفتند. در این منطقه تعدادی بمب مشاهده شد که مشخصات آنها با بمبهایی که در منطقه شط علی مورد بازدید قرار گرفت، مطابقت میکرد. در این محل دو بمب هوایی آسیب دیده و یک بمب منفجر شده توسط متخصصین مورد آزمایش قرار گرفت.
7- در دو منطقهای که مورد بازدید قرار گرفت گلولههای منفجر نشده توپ و یا مهمات موشکی و یا قطعات و اجزای این قبیل مهمات به اعضای هیئت نشان داده نشد.
8- هیچ یک از دو منطقه مورد بازدید به نظر نمیرسید منطقههایی باشند که معمولا برای حملات متعارف هدف قرار میگیرند. بمبهای حاوی مواد شیمیایی ممکن است به منظور پاکسازی کامل منطقه به کار رفته باشد تا دوباره بعد از گذشت زمانی معین توسط نیروهای مهاجم اشغال شود. ضمنا این امکان نیز وجود دارد که در حمله گزارش شده به شط علی موضع توپخانه هدف مورد نظر بوده، ولی بمبها به هدف اصابت نکرده است.
9- بمبهایی که در مناطق مورد بازدید یافت شده بود در محل مورد بررسی قرار گرفت. مقامات ایرانی سه عدد از بمبها را به تهران منتقل کردند تا احتمالا متخصصین آنها را به طور دقیقتر مورد مطالعه قرار دهند. در غلاف تمامی بمبهایی که مورد مطالعه قرار گرفت علامت BR 250 WP مشاهده شد. این بمبها قهوهای رنگ بودند و یک نوار زرد رنگ به عرض 10 سانتی متر در نزدیکی دماغه مخروطی شکل آنها به چشم میخورد. روی این بمبها هیچ نوع علامت دیگری مشاهده نشد. هر یک از بمبها دو آویزه یا دستگیره داشت و به نظر میرسد که این بمبها با این آویزهها به قسمت خارجی هواپیما وصل گردیده و به این ترتیب حمل و پرتاب میشوند. بررسی بمبهای منفجر نشده و خسارت دیده نشان میداد که محتوای آنها را یک مایع تشکیل میدهد. به لحاظ آنکه تمامی بمبهایی که مورد معاینه قرار گرفتند از نوع مشابهی بودند، چنین نتیجهگیری شد که تمامی آنها از جمله بمبهای منفجر شده، برای حمل مایع طراحی شدهاند.
10- وزن و اندازه بمبها به شرح زیر است:
تمامی طول: 2 / 26 متر
طول سیلندر (بدون احتساب فیوز و تعادلگر(: 34 / 1 متر
قطر سیلندر: 30 سانتی متر
وزن کل: 135 کیلوگرم (حدودا)
وزن بمب بدون محتویات: 86 کیلوگرم (حدودا)
وزن سیلندر: 49 کیلوگرم (حدودا)
11- قسمت درونی هر بمب شامل یک لوله انفجاری (به طول حدود 34 / 1 متر و قطر حدود 53 میلی متر) بود. در تاریخ 17 مارس (27 اسفند 1362) در ساعت حدود 18 در پادگان شهید بهشتی تهران و در حضور متخصصین و با قبول خطرات نسبی، پاسداران داوطلب لوله انفجاری را باز کردند تا محتویات آن مورد آزمایش و بررسی قرار گیرد. پس از آنکه قسمت فوقانی لوله فولادی که طول آن 60 میلی متر بود، بریده شد و سرپوش کلاهک آلومینیومی زردرنگ برداشته شد، پودر متراکم سفید رنگی مشاهده گردید. نمونه این پودر که حالت ترد و شکنندهای داشت آتش زده شد، شدت احتراق زیاد بود و چنین نتیجهگیری شد که نمونه مذکور ماده انفجاری است که معمولا برای افزایش میزان پراکندگی محتویات بمب مورد استفاده قرار میگیرد.
12- غلاف بمبها از فولاد نازک و به قطر یک تا دو میلی متر بود و عمدتا از قسمت طول با مواد انفجاری شکسته و به تکههای بزرگ تقسیم میشود. بنابراین با اطمینان زیاد میتوان حدس زد که این قبیل بمبها یک سلاح متعارف شدیدا انفجاری نیست، بلکه این بمبها به گونهای ساخته شدهاند که پس از انفجار مایع محتوی آن به صورت بخار و قطرات ریز در محوطه نسبتا وسیعی پراکنده شود و به این ترتیب از لحاظ اندازه قطرهها و شدت بخارات، تأثیرات وارده بسیار متفاوت خواهد بود.
13- بر روی هر یک از بمبها یک فیوز ساعتی نصب شده و با تنظیم این فیوز میتوان بمب را در ارتفاع مورد نظر منفجر کرد تا مایع موجود در بمب حداکثر اثر خود را به جای بگذارد. بر روی فیوز بمبها عبارات زیر به چشم میخورد:
(برای مسلح کردن در کمتر از 6 ثانیه پیچ را خارج کنید، قرار گرفتن عقربه ساعت بر روی قسمت قرمز رنگ به منزله خطر است.)
نوع: MU09 – کالا 01 / 83 (به خاطر واضح نبودن متن اسپانیایی ترجمه مبهم است)
جنبههای شیمیایی
14- در تاریخ چهارم مارس 1984)14 اسفند 1362) به دلیل در اولویت قرار داشتن مسئله، متخصصین یک بمب منفجر نشده را که در هورالهویزه پیدا شده بود، مورد بررسی قرار دادند. بخشی از این بمب را با خاک پوشانیده بودند تا مادهای را که از اطراف فیوز
آسیب دیده به خارج نشت میکرد، تحت کنترل داشته باشند. از خاک آغشته به ماده مذکور توسط کارشناسها نمونه برداری شد. پاسداران داوطلب فیوز را خارج کردند تا کارشناسان بتوانند از مایع داخل بمب جهت آزمایش به طور صحیح نمونه برداری کنند. در ساعت 16:05 پاسداران توانستند با مشکلاتی چند و تا حدودی مواجه شدن با خطر، فیوز را خارج کنند. پاسداران تحت سرپرستی و نظارت کارشناسها چندین نمونه از مایع مذکور را برداشتند. نمونهها که کلا سه عدد بود، توسط کارشناسها بستهبندی شد تا با رعایت نکات ایمنی به تهران منتقل گردد. حجم نمونههایی که تهیه شد جمعا 40 تا 50 میلی متر بود.
15- بامداد روز پنجشنبه پانزدهم ماه مارس 1984 (25 اسفند 1362) نمونهها در آزمایشگاه مرکز پزشکی لبافینژاد تهران مطالعه و دوباره بستهبندی شد تا به صورت ایمنی از تهران جهت آزمایش به آزمایشگاههای ذی صلاح اروپا ارسال شود. نمونهها متشکل بود از یک مایع روغنی شکل به رنگ قهوهای تیره. این مایع در تهران با سیستم کاغذ تشخیص نوع ماده شیمیایی (کد 8494 – 858 – 21 – 6665) مورد آزمایش قرار گرفت و رنگ قرمز شدید حاصله از وجود گاز موستارد (خردل) در این مایع حکایت میکرد. در آزمایشهای انجام شده وجود لوئیسات و یا ماده مختل کننده اعصاب ثابت نشد. سه نمونه تهیه شده که حجم هر کدام یک میلی لیتر بود، به طور جداگانه در بطریهای دربسته و خشک قرار داده شده سپس هر یک از این بطریها را در ظروف پلاستیکی 250 میلی لیتری که در آنها پودر ذغال برای جذب رطوبت قرار داده شده بود، گذاشتیم و در آنها محکم پیچ شد. ظروف پلاستیکی را نیز برای تأمین ایمنی در حمل و نقل با پلاستیک ضخیم پوشاندیم. لازم به تذکر است که به هنگام آزمایش بر روی نمونهها، از محفظه مخصوص استفاده شد.
16- یکی از نمونههای مایع جمعآوری شده، توسط فردی امین به انستیتوی تحقیقات دفاع ملی سوئد در اومهآ و نمونه دیگر به آزمایشگاه اسی سنترال در اسپیز سوئیس فرستاده شد. نمونه سوم نیز در اختیار آزمایشگاه اسی سنترال سوئیس قرار گرفت تا از آن حفاظت به عمل آید.
17- نمونهها در دو آزمایشگاه مذکور که به تکنیکهای پیشرفته از جمله اسپکترومتری جمعی، کروماتوگرافی و رنگ نگاری، طیف سنج جمعی، رزونانس مغناطیسی هسته کاربون 13 و پروتون مجهز بوده و قادر به مقایسه با نمونههای واقعی هستند، آزمایش شد.
18- نتیجه آزمایشات ثابت کرد که نمونه مذکور از بی. آی. اس – (2 کلرواتیل) – سولفاید با کیفیت بالا تشکیل شده است. در نمونه مذکور چندین مورد ناخالصیهای جزئی و نشانههایی از سولفور نیز یافت شد. این ترکیب را عموما به عنوان گاز موستارد یا خردل مینامند و کد آن H می‌باشد. در هیچ یک از دو نمونه مذکور نشانهای از میکوتوکسین مشاهده نشد. نتیجه آزمایشهایی که در انستیتوی مطالعات دفاع ملی سوئد و آزمایشگاه
AC سوئیس به عمل آمد یکسان بود و در ضمائم دو و سه ذکر شده است. چنانچه اطلاعات تخصصی بیشتری در زمینه اسپکترا (طیف) و کروماتوگرام (رنگ نگاری) مورد نیاز باشد، میتوان با آزمایشگاههای فوق تماس حاصل کرد.
19- در تاریخ 18 مارس 1984 (28 اسفند 1362) مقامات ایرانی به طور اضطراری درخواست کردند که شواهد و مدارک جدیدی مورد بازدید قرار گیرد و کارشناسان با سفر مجدد به اهواز موافقت کردند. در درمانگاه استادیوم تختی نمونههایی از خاک و مایعی که گفته شد مربوط بوده است به یک حمله هوایی علیه نیروهای ایرانی که در منطقه خیبر در ساعت 11:15 شنبه 17 مارس 1984 (27 اسفند 1362) صورت گرفته به ما نشان داده شد. به کارشناسان گفته شد که به هنگام حمله هوا گرم بوده و باد کمی میوزیده است. یک پاسدار که شاهد حمله بوده است اظهار کرد که غلاف بمب منفجر نشده شکسته شده و یکی از همکارانش از مایعی که از این بمب نشت میکرده، نمونه برداری کرده است. وی ضمنا اظهار کرد که بمب مذکور از نظر ظاهر مشابه بمبهایی بوده است که در حملات قبلی مورد استفاده قرار گرفته و نمونه آنها در روزهای قبل به کارشناسان نشان داده شده بود. کارشناسان از مقامات مربوط خواستند اجزا و قطعات سلاحهای مورد استفاده در حمله مذکور جهت آزمایش به اهواز فرستاده شود، مقامات ایرانی اظهار داشتند که این امر به علت ضیق وقت و نزدیکی زمان عزیمت کارشناسان امکان پذیر نیست.
20- کارشناسان با استفاده از امکانات بخش چشم پزشکی درمانگاه، دو نمونه هر یک به اندازه یک میلی لیتر جهت آزمایشات تهیه کردند. بطریهای حاوی نمونهها به دلیل نبودن ذغال رطوبتگیر، در خاک خشک بستهبندی شد و توسط کارشناسان به تهران منتقل گردید. سپس نمونههای گردآوری شده توسط افراد امین به آزمایشگاههای مذکور در اروپا ارسال شد.
21- نتیجه آزمایشها نشان داد که 75 درصد مواد متشکله مایع مذکور را اتیل ان، ان – دیمتیل فسفر امیدو سیایندات و 12 درصد آن را کلروبنزین تشکیل میدهد. ضمنا مقدار کمی ترکیبات فرار و نیز مواد حاوی فسفر موسوم به تری اتیل فسفات به میزان 1 تا 4 درصد و دی اتیل ان، ان – دیمتیل فسفر امیدات به میزان 3 تا 10 درصد در این مایع وجود داشت. ترکیب فوق با عامل مختل کننده اعصاب موسوم به تابون مطابقت داشته و کد آن GA است. در این ترکیب کلروبنزین به عنوان عامل متعادل کننده عمل میکند. نتایج آزمایشاتی که در آزمایشگاه AC سوئیس و آزمایشگاه انستیتوی تحقیقات دفاع ملی سوئد به عمل آمده، مشابه و یکسان بود و جزئیات مربوط به این آزمایشات در ضمائم چهار، پنج و شش گنجانده شده است. علاقهمندان به اطلاعات تخصصی بیشتر میتوانند با آزمایشگاههای مذکور تماس حاصل کنند.
جنبههای پزشکی
22- اولین سری معاینات پزشکی در تاریخ 14 تا 17 مارس (24 تا 27 اسفند 1362) در درمانگاه استادیوم تختی اهواز (بیمارستان صحرایی) و در بیمارستان گلستان که بیمارستان دانشگاه اهواز است، و نیز در بیمارستان لبافینژاد تهران و بیمارستان شهید مطهری تهران (بیمارستان سوانح سوختگی) انجام شد. 37 بیمار و چهار تن دیگر که به دلیل جراحات جزئی در بیمارستان بستری نشده بودند، مورد معاینه قرا گرفتند. جسد 6 تن دیگر که از بیمارستانهای استکهلم و وین بازگردانده شده بودند، مورد معاینه قرار گرفت. ضمنا در تاریخ 18 مارس (28 اسفند 1362) کارشناسان کالبد شکافی یک جسد را در بیمارستان دانشگاه اهواز شاهد بودند.
23- در پی معایناتی که به عمل آمد در 32 مورد علائم بالینی مشاهده گردید و بیماران از طریق مترجم اظهار داشتند که پس از انفجار بمبهایی که از هواپیما فرو ریخته شد، این علائم در آنها ظاهر شده است. در برخی موارد بر اثر ایجاد نور شدید و در دیگر موارد به دلیل متصاعد شدن بوی زننده که برخی آن را به بوی سیر تشبیه کرده بودند، افنجارها تشخیص داده شدهاند.
24- به گفته بیماران، علائم اولیه 25 دقیقه تا 4 ساعت پس از آنکه در معرض انفجار قرار گرفتهاند در آنها ظاهر شده است. پس از معاینه بیمارانی که در زمانهای مختلف در معرض انفجارها قرار گرفته بودند چنین نتیجهگیری شد که در اکثر موارد علائم بالینی با ورم ملتحمه فزاینده، احساس یک جسم خارجی در چشم و فوتوفوبی (ترس از نور) آغاز شده است. این علائم در بیماران حداقل هیجده روز باقی مانده بود و در این دوره بین زمان در معرض انفجار قرار گرفتن و زمان انجام آزمایشات طولانیترین مدت محسوب میشد.
بسیاری از بیماران دچار ورم پلک چشم شده بودند که مانع از معاینات قرنیه چشم میگردید. در بسیاری دیگر از بیماران ضایعات شدید در مخاط بینی مشاهده گردید.
25- التهابات پوستی در بیماران به چشم میخورد و در برخی موارد تجمع لکههایی که بر پوست ظاهر شده بود قدری زیادتر بود و رنگ آن تیره و شرابی رنگ شده بود. ظاهرا ناراحتیهای پوستی چند ساعت پس از آن که مجروحین در معرض انفجار قرار گرفتهاند به وجود آمده است و پوشیده بودن یا نبودن پوست بیتأثیر بوده است. لکههای سرخ رنگ نقاط مختلف بدن بیماران را فرا گرفته بود و در یک مورد 80 درصد سطح پوست بدن بیمار از لکههای سرخ رنگ پوشیده شده بود. گرچه این ضایعات میتواند در پوست تمامی نقاط بدن به وجود آید، ولی اغلب شدیدترین ضایعات در زیر بغل، پوست بیضه و آلت تناسلی و سپس در کشاله ران و سطح داخلی آرنجها و زانوها به چشم میخورد و احتمالا حساسیت بیشتر این قسمتهای پوست بدن و تعریق بیشتر در این قسمتها باعث ایجاد ضایعات
شدیدتر شده است. در قسمت آلات تناسلی نیز ضایعات تیره رنگی به وجود آمده بود.
26- تاولهایی که حاوی مایعی زرد رنگ بود، متعاقبا بر روی پوست بیماران ظاهر شده بود و این تاول تحت فشار کروی شکل میشد. اندازه این تاولها بین چند میلی متر تا چندین دسی متر بود. در برخی بیماران تعداد این تاولها بسیار زیاد میشد. این تاولها معمولا گرد و یا باریک بودند و در برخی بیماران شکل آنها نامنظم بود. یک تکنسین مسئول خنثیسازی بمبها بود که فقط یک تاول در مچ دستش مشاهده شد.
27- بسیاری از بیماران از انسداد و التهاب و زخمهای مجاری بینی در رنج بودند. التهابات لوله نای و نیز التهابات حنجره توأم با گرفتگی صدا و خلط و ترشحات در بیماران دیده شد. در برخی بیماران علائم بالینی و رادیولوژیکی برونشیت، سینه پهلو و ذاتالریه مشاهده گردید.
28- اکثر بیماران دچار کمبود گلبولهای سفید خون بودند و در یک مورد تعداد گلبول سفید یک بیمار به 300 عدد در هر میلی متر مکعب رسیده بود در حالی که تعداد گلبولهای سفید یک فرد عادی حدود 6000 عدد در هر میلی متر مکعب است. کمبود گلبول سفید به منزله آسیبپذیر بودن شخص در مقابل بیماریهای عفونی است. ابتدا کمبود گلبول سفید از نوع سلول لنفاوی لیمفوپنیک بود. ضمنا آثار ترومبوپنی (لخته شدن خون در رگها) نیز مشاهده شد. گلبولهای قرمز بیماران حالت غیر عادی نداشت و تنها مورد غیر عادی از نقطه نظر بیوشیمی وجود مقادیر زیادی آنزیم لاکتیس دی هیدروژنیز در خون بیماران بود.
29- نتایج توأمان معاینات بالینی و تجزیه و تحلیلهای آزمایشگاهی ثابت کرد که نوع جراحات و تاولهای ایجاد شده کاملا همانند جراحاتی است که عناصر تاولزا به ویژه سولفورموستارد (خردل) به وجود میآورد و تنها مواد تاولزایی از این قبیل قادر هستند چنین جراحاتی را پدید آورند.
30- در تاریخ 18 مارس 1984 تعداد دیگری از بیماران که روز پیش در درمانگاه استادیوم تختی اهواز بستری شده بودند، مورد معاینه قرار گرفتند. بیش از 40 تن از بیماران کماکان در درمانگاه بستری بودند و از بین آنها به دلیل کمبود وقت 6 تن معاینه شدند. گفته شد که این عده و حدود 400 تن دیگر در جریان حملات شیمیایی به منطقه جفیر تحت تأثیر مواد شیمیایی قرار گرفتهاند.
31- اطلاعاتی که در اختیار کارشناسها قرار گرفت حاکی از این بود که بیماران بستری دچار ناراحتیهای تنفسی، آشفتگی شدید، سرگیجه، تهوع، دفع ادرار و مدفوع به طور غیر ارادی و کاهش ضربان قلب بودهاند. تنها یکی از بیماران که توسط کارشناسها مشاهده شد تا حدودی دچار ناراحتی تنفسی بود. تمامی بیماران از آب ریزش چشم، انسداد و التهاب مجاری بینی، تعریق، لرزش جزئی اندامهای تحتانی بدن، زبان و دهان، انقباض شدید
مردمک چشم و خستگی چشم در رنج بودند. در دو تن از بیماران گزارش شد که سطح استیل کولین استراس بسیار پائینتر از حد طبیعی بوده است. تعدادی از بیماران نیز دچار ورم ملتحمه شدید بودند.
32- به کارشناسها گفته شد که بیماران عضو سپاه پاسداران به همراه خود آمپولهای آتروپین داشتهاند که میتوانستهاند شخصا به خود تزریق کنند و پس از حمله از این آمپولها استفاده کردهاند. احتمالا استفاده از آمپول اتروپین سبب شده است که از شدت عوارض مربوطه کاسته شود.
33- لگوی بالینی و نتایج آزمایشگاهی و انجام تست ادجووانیتبوس با آتروپین نشان داد که آن بیماران در معرض مواد بازدارنده استیل کولین استراس و احتمالا از نوع ماده شیمیایی فسفری قرار گرفتهاند. ورم ملتحمه که در بیماران مشاهده گردیده ناشی از این نوع ماده شیمیایی نیست بلکه احتمالا ناشی از مواد شیمیایی وابسته به این ماده بوده است.
34- نتایج معاینات بیماران مورد به مورد در ضمیمه شماره 7 ذکر شده است.
نتایج
35- مطالب زیر، نتایج به دست آمده است که کارشناسان در مورد آن اتفاق نظر دارند:
الف) همان گونه که قبلا اعلام گردید در مناطق مورد بازدید کارشناسان در ایران، سلاحهای شیمیایی به صورت بمبهای هوایی مورد استفاده قرار گرفته است.
ب) انواع مواد شیمیایی که مورد استفاده قرار گرفته عبارتند از بی. آی. اس – (2 کلراتیل) – سولفاید که گاز موستارد یا گاز خردل نیز نامیده میشود. ماده شیمیایی دیگر اتیل ان. ان – دی متیل فسفروا میدوسیانیدات که یک نوع ماده شیمیایی مختل کننده اعصاب موسوم به تابون است.
36- میزان کاربرد این مواد شیمیایی با در نظر داشتن کمبود وقت و امکانات موجود قابل تعیین نبود.
ضمیمه یک – روز شمار فعالیتها
دوشنبه 12 مارس 1984 (22اسفند 1362) عزیمت از ژنو.
سهشنبه 13 مارس 1984 (23 اسفند 1362) ورود به تهران، شرکت در جلسه وزارت امور خارجه، بازدید از اداره پزشکی قانونی تهران.
چهارشنبه 14 مارس 1984 (24 اسفند 1362) دیدار از مناطق جنگی، بازدید از دو محل در مناطق جنگی، معاینه و بررسی بمبهای هوایی و جمعآوری نمونهها. معاینه بیماران و مصاحبه با آنها در بیمارستان صحرایی و در اهواز.
پنجشنبه 15 مارس 1984 (25 اسفند 1362) بازدید از بیمارستانها در تهران و معاینه بیماران و آزمایشهای مقدماتی روی نمونههای گردآوری شده از مناطق جنگی.
جمعه 16 مارس 1984)26 اسفند 1362) معاینه بمبهای هوایی که از مناطق جنگی به تهران ارسال شده بود و بازدید از اداره پزشکی قانونی تهران.
شنبه 17 مارس 1984 (27 اسفند 1362) بمبهای هوایی مورد معاینه بیشتر قرار گرفت.
یکشنبه 18 مارس 1984 (28 اسفند 1362) دیدار از اهواز، معاینه بیماران در درمانگاه استادیوم تختی اهواز، تحویل گرفتن نمونهها، دیدار از بیمارستان در تهران و گفت و گو با بیماران.
دوشنبه 19 مارس 1984 (29 اسفند 1362) عزیمت از تهران ورود به ژنو.
سهشنبه 20 مارس 1984 (30 اسفند 1362) تهیه گزارش.
چهارشنبه 21 مارس1984 (1 فروردین 1363) تهیه گزارش.
ضمیمه دو
اداره چهارم انستیتوی تحقیقات دفاع ملی سوئد اومهآ (UMEA) تجزیه و تحلیل آزمایشگاهی نمونههایی که گفته میشود از سلاحهای شیمیایی در ایران تهیه شده است.
1- نمونه در ساعت 10 بامداد روز 18 مارس 1984 در اومهآ دریافت شد. بازدید و بررسی بسته دریافتی نشان داد که عمل خلافی صورت نگرفته و نیرنگی در کار نیست.
2- بسته شامل یک بطری دهانه گشاد 250 میلی لیتری پلاستیکی بود که در آن ذغال سنگ رطوبتگیر قرار داشت. در میان ذغالها یک ظرف شیشهای 20 میلی لیتری در بسته قرار داده بودند که در آن یک میلی لیتر مایع قهوهای رنگ تیره وجود داشت.
3- در پی آزمایشاتی که صورت گرفت مواد موجود در این مایع به شرح زیر تشخیص داده شد:
الف(98 درصد مایع مذکور را بی. آی. اس – (2 کلرواتیل) – سولفاید تشکیل میداد.
ب) مقادیر جزئی بی. آی. اس – (2 کلرواتیل) – دی سولفاید.
ج) مقادیر جزئی 1 و 2 بی. آی. اس – (2 کلرواتیل تیو) – اتان.
د) مقادیر جزئی بی. آی. اس – (2 کلرواتیل تیواتیل) – اتر.
ه) مقادیر جزئی سولفور.
ترکیب الف با جی. سی / ام. اس (هاولت پاکارد 5992 بی) و اچ – ان. ام. آر. و سی 13 – ان. ام. آر تشخیص داده شد.
ترکیب ب و د توسط جی. سی / ام. اس تشخیص داده شد. ترکیب ه توسط پولاروگرافی تشخیص داده شده. برخی از طیفها ضمیمه شده است.
در محلول با غلظت بیشتر از 5 درصد هیچ ترکیب آلی دیگری غیر از آنچه که در بالا به آن اشاره گردید مشاهده نشد.
در این مایع آثاری از آهن از طریق تجزیه الکترونی نشر اشعه ایکس تشخیص داده شد.
انستیتوی تحقیقات دفاع ملی، بخش شیمی – یوهان سانتسون
ضمیمه سه
آزمایشگاه AC، اسپیز، سوئیس – 19 مارس 1984
بخش نیروهای مسلح
تجزیه نمونه مواد جنگهای شیمیایی
– نمونه مورد آزمایش مایعی است با حجم حدود 5 میلی لیتر و به رنگ قهوهای تیره.
– براساس آزمایشهایی که به وسیله طیف جمعی، طیف تشدید صوت، هستهای H1 و C13 کروماتوگرافی لایهای و تجزیه کروماتوگرافی گازی به عمل آمد مشخص شد که بخش عمده مایع را سولفور تشکیل میدهد.
– کروماتوگرافی (رنگ نگاری) گازی میزان سولفور موجود را قدری کمتر از 90 درصد تعیین کرد.
– اکسیژن (TO گاز موستارد) به عنوان یکی از ترکیبات جزئی در مایع مورد آزمایش وجود داشته مقدار آن حدود 5 درصد است.
– در نمونه لوئیسیت از نوع CS و CN وجود نداشت (به وسیله ان. ام آر اسپکتروسکپی یا کروماتوگرافی با لایه نازک قابل تشخیص نبود.)
– بوی تند و زننده مایع احتمالا مربوط است به یکی از عوامل کلردار مانند تیونیل کلراید فسفروس تری کلراید که در تولید این مایع به کار رفته است.
– میکوتوکسین وجود نداشت. (حداکثر مقدار میکوتوکسین که توسط لایه نازک کروماتوگرافی قابل تشخیص خواهد بود، 5 پی پی ام است.)
ضمیمه چهار
انستیتوی تحقیقات دفاع ملی – اداره چهارم – اومهآ – سوئد – 20 مارس 1984
نتیجه آزمایشات نمونههایی که گفته میشود از سلاحهای شیمیایی در ایران تهیه شده است.
1- دومین نمونه در ساعت 10 بعدازظهر روز 19 مارس 1984 در اومهآ تحویل گردید.
2- بسته محتوی یک ظرف شیشهای دهانه گشاد انباشته از شن بود. در میان شن یک ظرف شیشهای در بسته دیگر قرار داشت که بخشی از آن را با نوار چسب پوشانیده بودند و در آن حدود 5 میلی لیتر مایع تیره رنگی وجود داشت.
3- پس از انجام آزمایشات بر روی مایع مذکور ترکیبات زیر در آن تشخیص داده شد.
الف) اتیل ان. ان – دی میتل فسفرو امیدوسیانیدات (تابون(، تشکیل دهنده 75 درصد نمونه.
ب) کلروبنزین، تشکیل دهنده حدود 12 درصد نمونه.
ترکیب الف به وسیله جی. سی / ام. اس. (هیولت – پاکارد، 5992 بی(. اچ – ان. ام. آر. سی 13 – ان. ام. آر تشخیص داده شده است.
ترکیب ب به وسیله جی. سی / ام. اس، اچ – ان. ام. آر و سی 13 – ان. ام. آر تشخیص داده شد و کمیت آن به وسیله جی. سی تعیین گردید.
برخی از طیفهای به دست آمده ضمیمه گزارش است.
مقادیر کلی ترکیبات شدید مواد ممکن است وجود داشته باشد.
ضمنا وجود دو ترکیب نامعلوم محتوی فسفر نیز از طریق طیف پی 31 – ان. ام. آر تشخیص داده شد.
نمونه محتوی رسوبات سختی است که تاکنون مورد آزمایش قرار نگرفته است.
انستیتوی تحقیقات دفاع ملی – بخش شیمی – یوهان سانتسون
ضمیمه پنج
انستیتوی تحقیقات دفاع ملی – اداره چهارم اومهآ سوئد – 21 مارس 1984.
گزارش دیگری درباره آزمایش نمونهای که گفته میشود از سلاحهای شیمیایی در ایران تهیه شده است.
نمونهای که گزارش آن در تاریخ 20 مارس 1984 تهیه شده مورد آزمایشات قرار گرفت. علاوه بر اتیل ان، ان – دی تیل فسفروآمید و سیانیدات و کلروبنزین ترکیبات دیگری نیز به شرح زیر در این نمونه تشخیص داده شد.
(ج) تری اتیل فسفات حدود یک تا چهار درصد نمونه.
(د) دی اتیل ان، ان دی میتل فسفروامیدات حدود سه تا ده درصد نمونه.
ترکیب (ج) و ترکیب (د) از طریق جی سی ام اس (هیولت پاکارد 5992 ب) و پی 31 – ان ام آر تشخیص داده شد.
انستیتوی تحقیقات دفاع ملی – بخش شیمی – یوهان سانتسون.
ضمیمه شش
گروه نیروهای مسلح – آزمایشگاه AC اسپیز – سوئیس
نمونه شماره 2 مواد جنگهای شیمیایی
– نمونه مورد آزمایش مایعی است حدود 5 میلی لیتر و به رنگ قهوهای.
– در پی آزمایشاتی که به وسیله اسپکتروم جمعی و اسپکترا رزونانس هستهای H1, C13
31P و آنالیز کروماتوگرافیک گازی به عمل آمد مشخص شد که نمونه محتوی حدود 50 درصد تابون و حدود 20 درصد کلروبنزین است. مواد باقیمانده شامل مواد هیدرولیزی و دیگر ناخالصیهاست.
– مواد دیگری در خصوص جنگهای شیمیایی در این نمونه یافت نشد.
ضمیمه هفت
اطلاعات بالینی و گزارش معایناتی که دکتر مانوئل دومینگز انجام داده است.
بیمارانی که از تاریخ 14 تا 17 مارس 1984 مورد معاینه قرار گرفتند:
1- حمیدرضا رضایی، سن 30 سال
وی روز قبل در ایستگاه زید در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. در سطح خارجی بازوی چپ وی دو تاول بزرگ نامنظم دیده میشد. تاولهای دیگری نیز بر روی آلت تناسلی و گوشه خارجی چشم راست وی وجود داشت. پلک چشم به شدت متورم بود.
2- مصطفی هزاردستان، سن 40 سال
وی روز قبل در ایستگاه زید در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و سپس در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. تاولهای بزرگ در مچ دست راست وی مشاهده شد. تاولهای بسیار بزرگ بیضی شکل به طول 10 سانتی متر روی بازوی چپ دیده میشد و پلکهای چشم وی متورم بود. تورم شدید در روی آلت تناسلی وجود داشت و لکههای تیره رنگ در زیر بغل مشاهده گردید.
3- محسن شریف، سن 28 سال
روز قبل در ایستگاه زید در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود.
بیمار دچار نور ترسی و تورم پلک چشم شده بود و تاولهای بزرگ را در بخش داخلی ران راست، بازوی چپ و بیضه وی مشاهده گردید.
4- محمد عباسی، سن 24 سال
این بیمار 5 روز پیش در مجنون در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی در اهواز بستری شده بود. پوست تمام قسمت پشت بدن جدا شده بود ولی از غشاء سلولی زیر پوست جدا نبود. در واقع میتوان گفت در پشت این بیمار تاول بسیار بزرگی وجود داشته که ترکیده و مایعات آن خارج شده بود.
5- صمد رجبی، سن 22 سال
پنج روز پیش در مجنون در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی
اهواز بستری بود. این بیمار دچار ناراحتی تنفسی، التهابات شدید نای و گرفتگی مجاری تنفسی بود. پوست آلت تناسلی و کیسه بیضه سیاه به رنگ ذغال شده و نسوج آن مرده بود. اسفاسلوس صورت[احتمالا تحریک اعصاب صورت]و لکههای سیاه رنگ در زیر بغل دست چپ بیمار مشاهده شد. لکههای شدید از خط اریب زیر ناف بیمار شروع و سطح پشت بدن و ران فوقانی را در بر میگرفت. آلت تناسلی بیمار سیاه رنگ بود. بیمار با کمبود گلبول سفید مواجه نبود ولی در او کمبود سلولهای لنفاوی یا لنفوپنیا مشاهده گردید. تعداد لنفوسیتهای بیمار (گلبولهای سفید که در بافت لنفاوی به وجود میآیند و 22 تا 28 درصد کل گلبولهای بدن را تشکیل میدهند و سلولهای لنفاوی نیز نامیده میشوند) به 300 عدد در هر میلی متر مکعب رسیده بود.
6- حجت داستان جانی، سن 22 سال
چهار روز پیش در مجنون در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته بود و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. تخمین زده شد که وی در 5 الی 6 متری محل انفجار قرار داشته و ضمن مشاهده انفجار، متصاعد شدن گاز تیره رنگ را دیده و بوی زنندهای نیز به مشام وی رسیده است. بیست دقیقه پس از انفجار او دچار تهوع و سرگیجه شده و اکنون دچار ورم ملتحمه شدید و نور ترسی است. بیمار به دلیل جراحات لوله نای و تورم و التهابات ریوی توأم با تنگی نفس، با دشواری تنفس مواجه است. روی هر دو بازوی بیمار تاولهایی دیده میشود و دچار اسهال توأم با خونریزی مقعد است. تعداد گلبولهای سفید خون بیمار در روز معاینه 2500 و سلولهای لنفاوی یا لنفوسیتها 6 درصد بود.
7- علی یار اسلام پناه
این بیمار پنج روز قبل در مجنون در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. ضایعات شدید پوستی در زیر بغل، آلت تناسلی، کیسه بیضه و قدری کمتر در قسمت داخلی کشاله ران به چشم میخورد. تاولهایی که پوست آن جدا شده روی بازوی چپ دیده میشد. روی بینی بیمار جراحات خشک شدهای وجود داشت و مبتلا بودن بیمار به برونشیت و ذاتالریه توسط اشعه ایکس تأیید شد. در روز معاینه تعداد گلبولهای سفید خون بیمار 6400 بود ولی از لنفوسیت یا سلول لنفاوی در فرمول گلبول سفید اثری مشاهده نشد.
8 – سهراب نوروزی، سن 24 سال
پنج روز قبل از معاینه در جزایر مجنون در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان گلستان اهواز بستری شده بود. پوست در بخش وسیعی از بدن جدا شده بود به ویژه در قسمت پیشانی، گردن، سینه، بازوان، شکم و بطن و در دیگر نقاط بدن تاولهایی وجود داشت. بیمار دچار ورم ریوی و مشکلات شدید تنفسی بود. وضع عمومی بیمار بسیار
وخیم بود. بیمار در دیواره سینه مبتلا به قانقاریا گشته و مهمترین ملاحظه تنفس توأم با صدای خس خس بود. در روز معاینه (14 مارس 1984) شمارش گلبول سفید 300 بود. بیمار در همان شب درگذشت.
9- حسن علی
این بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری بود. روی پوست بیمار آثاری از تاول و یا لکههای سرخ رنگ مشاهده نشد و تنها بیمار از وجود خارش در ناحیه سینه و دستها شکایت میکرد.
10- علی دلدار، سن 30 سال
هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری بود. نور ترسی، ریزش اشک، ورم ملتحمه، جراحات لکههای تیره رنگ در ناحیه گردن، سینه، زیر بغل، کیسه بیضه، شکم و سطح داخلی زانوان عوارضی بود که در این بیمار مشاهده گردید. ولی تاولی در پوست بدن این بیمار دیده نشد.
11- حسن سنگری، 43 ساله
این بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری شده بود. جراحات و ضایعات پوستی همراه با لکههای تقریبا تیره رنگ روی پشت، زیر بغل، کیسه بیضه و سطح داخلی زانوان مشاهده گردید. گلبولهای سفید بیمار 2400 بود که 30 درصد آن را سلولهای لنفاوی یا لنفوسیتها تشکیل میدادند.
12- حسن جاویدان، 27 ساله
بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری بود. ضایعات پوستی به صورت لکههای تیره رنگ در ناحیه زیر بغل و بازوان دیده شده و آثاری نیز از تاولها در بدن وجود داشت که زمینه این تاولها شرابی رنگ شده بود. در روز معاینه تعداد گلبولهای سفید خون بیمار 4100 بود که 25 درصد آن را لنفوسیت یا سلول لنفاوی تشکیل میداد.
13- اسحق دلدار، سن 16 سال
این بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری بود. ورم ملتحمه شدید، ضایعات پوستی سرخ رنگ و تاولهایی در قسمت داخلی کیسه بیضه در بیمار مشاهده گردید. روی دستهای بیمار نیز جوشهایی وجود داشت.
14- حسن پردل، 26 ساله
بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در همان تاریخ در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری گردید. ضایعات و لکههای شرابی رنگ تیره در ناحیه زیر بغل، بخش داخلی آرنج، گردن و ران پای چپ بیمار مشاهده شد.
15 – حسین باغشیزاده، 18 ساله
هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری گردید. در این بیمار جراحات و ضایعات شدید پوستی در ناحیه بیضه و آلت تناسلی مشاهده شد.
16- همایون امیرخانی، 22 ساله
هشت روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری شده است. لکههای سرخ به رنگ شراب در ناحیه صورت، زیر بغل، سینه و شکم تا زیر ناف بیمار مشاهده شد. بیمار دچار گلودرد بود و در قسمت سقف دهان وی نیز ضایعات و تاولهایی دیده شد. تعداد گلبولهای سفید خون بیمار در روز معاینه 4100 بود.
17- حسینعلی علی بابایی، 33 ساله
شش روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته بود و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری شده بود. لکه و التهابات پوستی به رنگ بنفش در سطح وسیعی از بدن، زیر بغلها و صورت وجود داشت. در روز معاینه شمارش گلبول سفید 12800 بود.
18- اسکندر حیدری، 18 ساله
هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری شده بود. لکههای شرابی رنگ در سطح داخلی آرنج دست مشاهده شد. تعداد گلبولهای سفید خون این بیمار به هنگام معاینه 5200 بود.
19- عباس ندیمی، 58 ساله
بیمار هیجده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان لبافینژاد تهران بستری شده بود. بیمار دچار ورم ملتحمه شدید بود و جراحات و ضایعات و التهابات پوستی کبودرنگی در ناحیه گردن، زیر بغل، سطح داخلی آرنج، کیسه بیضه و بازوان وی مشاهده گردید.
20- عبدالساره الحمیدوی، 40 ساله
هفده روز پیش در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده بود. جدا شدن پوست دست و جدا شدن 40 درصد از پوست بیرونی سطح بدن بیمار مشاهده گردید. انسداد و التهابات مجرای نای، جراحات شدید در ناحیه لب پایینی، مردگی نسوج در ناحیه کفل و کیسه بیضه از دیگر علائمی بود که در این بیمار دیده شد. شمارش گلبولهای سفید این بیمار 2000 بود.
21- حسن طائی، 16 ساله
پانزده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری بستری شده بود. التهابات و ضایعات شدید پوستی در ناحیه دست راست توأم با کنده شدن پوست و بروز لکههای شرابی رنگ در شانه چپ و بازو، کیسه بیضه، آلت تناسلی و بطن زیرین بیمار مشاهده شد. تاولهایی نیز در بخش بالای بازوی راست و شانه بیمار وجود داشت. تعداد گلبولهای سفید خون بیمار 1600 بود.
22- غلامرضا رضازاده، 16 ساله
پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری بستری شده است. ورم ملتحمه بسیار شدید، وجود زخمهایی در پلک چشمها، سرخی و التهابات شرابی رنگ در سطح داخلی رانها، کیسه بیضه و آلت تناسلی مشاهده شد. بیمار در صورت حرکت و یا تماس با بدنش درد شدیدی احساس میکند. التهابات پوستی ناحیه سینه از زخمهایی ناشی شدهاند که قطر هر یک چند میلی متر بوده و قدری برجسته شدهاند و اغلب با یکدیگر تلاقی پیدا میکنند. هنگام معاینه بیمار تعداد گلبولهای سفید وی 5700 بود.
23- خدامراد همتی، 35 ساله
پنج روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده است. التهابات پوستی تیره رنگ تا زیر ناحیه شکم ادامه داشته و قسمت بالای ران، کیسه بیضه و آلت تناسلی را در بر میگرفت. در ناحیه سینه زخمهایی دیده میشد و پوست بیرونی جدا شده بود. پوست صورت نیز در چندین ناحیه کنده شده و بیمار شدیدا دچار ورم ملتحمه بود. شمارش گلبول سفید این بیمار 4500 و پلاکتهای خونی 50000 بود.
24- احمد اسمعیلی، 20 ساله
این بیمار پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری بستری شده بود. ورم بسیار شدید پلک چشمها، التهابات و تورم و تاولها در صورت، کیسه بیضه، آلت تناسلی و نشیمن گاه مشاهده شد. تعداد گلبولهای سفید خون 5000 و پلاکتهای خونی 120000 بود.
25- محمد حسن کوکبیان، 18 ساله
پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده بود. وضعیت عمومی این بیمار بسیار وخیم بود. تنگی نفس شدید، تاولهای فراوان و جدا شدن پوست بیرونی از تمامی سطح بدن، سیاه شدن تمامی آلت تناسلی، ابتلا به برونشیت و ذاتالریه، سینه پهلو در ناحیه چپ که با اشعه ایکس
تشخیص داده شد، عوارضی بود که در این بیمار مشاهده شد. شمارش گلبولهای سفید 250 و پلاکتهای خونی 50000 بود.
26- عبدالکریم رئیسی، 30 ساله
پنج روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده بود. ورم ملتحمه شدید، ورم پلک چشمها، تاولها و التهابات پوستی در ناحیه صورت و گردن مشاهده شد. کیسه بیضه و آلت تناسلی نیز آسیب دیده بود. صدای بیمار گرفتگی داشت و جراحات التهاباتی در نای و حنجره وجود داشت. برونشیت هر دو ریه و خونریزی از ناحیه مقعد نیز از دیگر عوارضی بود که در این بیمار مشاهده گردید. در روز معاینه تعداد گلبولهای سفید این بیمار 600 بود.
27- کرامت الله سلیمانی، 17 ساله
پنج روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری بستری شده بود. سرخی و التهابات پوستی شرابی رنگ در ناحیه صورت، بدن و بازوان بیمار مشاهده شد. در دستها و بازوان بیمار تاولهایی نیز وجود داشت. شمارش گلبولهای سفید بیمار 5350 و پلاکتهای خون 100000 بود.
28- قربانعلی کریمیان، 20 ساله
پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده بود. پوست بیرونی صورت، بازوان، سینه، رانها و آلت تناسلی جدا شده بود و تنها باریکهای از پوست به پهنای 2 سانتی متر بین ناف و ناحیه شکم وجود داشت. شمارش گلبولهای سفید 6400 و پلاکتهای خونی 60000 بود.
29- کاظم مهدی آبادی، 19 ساله
جدا شدن پوست بیرونی صورت، جدا شدن پوست بیضهها، تاولها در کنار بینی و پشت گردن، زخمها و التهابات شدید در پوست زیر بغل و خونریزی روده عوارضی بود که در این بیمار مشاهده گردید. گلبولهای سفید این بیمار هنگام آزمایش 7400 و پلاکتهای خونی 130000 بود.
30- علی اکبر سلطانی، 28 ساله
پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده بود. بیمار دچار تنگی نفس شدید بود و اخلاط و چرک خونآلود از سینه او دفع میشد. تاولها و التهابات پوستی در دستها مشاهده گردید و پوست بیرونی صورت، بدن و بازوان از گوشت جدا شده بود. شمارش گلبولهای سفید این بیمار 2100 بود.
31- باقر موسوی، 21 ساله
پنج روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان شهید مطهری تهران بستری شده است. پوست صورت جدا شده و زخمها در این ناحیه دلمه بسته
بود. در سراسر بدن التهابات و ضایعات پوستی شرابی رنگی وجود داشت. در قسمت پشت ران چپ بیمار 7 تاول وجود داشت که بزرگترین این تاولها قطرش 4 سانتی متر و ارتفاعش 3 سانتی متر بود. گلبولهای سفید این بیمار به هنگام معاینه 6600 بود در حالی که دو روز قبل تعداد گلبولهای سفید وی 2000 گزارش شده بود:
بیمارانی که در تاریخ 18 مارس 1984 در اهواز معاینه شدند:
32- مهران کفاشان توسی، 22 ساله
بیمار روز پیش (17 مارس 1984) در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته بود و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. ورم ملتحمه، اشکریزی، ضایعات مخاط بینی، افزایش بزاق دهان، لرزش جزئی دستها و زبان، سفت شدن مردمک چشم، گشاد شدن حدقه چشم (اتروپین به بیمار تزریق شده بود) و اشکالات تنفسی جزئی، عوارضی بود که در این بیمار مشاهده شد. غلظت استیل کولین استراسه در خون بیمار 470 بود در حالی که در فرد عادی این غلظت بین 1900 تا 3800 است.
33- محرم فرقانی، 38 ساله
بیمار روز پیش (17 مارس 1984) در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. در این بیمار سرگیجه، تهوع و قولنج، تعریق و انبساط مردمک چشم مشاهده شد. اندازه مردمک 2 / 1 میلی متر بود و با وجود تزریق مقادیر زیادی اتروپین تعداد ضربان قلب به 59 رسیده بود.
34- حسین سعیدی، 33 ساله
روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در بیمارستان تختی اهواز بستری شده بود. در این بیمار لرزش، اشکریزی، انبساط مردمک چشم و کاهش ضربان قلب (55 ضربه در دقیقه) مشاهده شد.
35- عباس سعیدی
روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. لرزش لبها و دست و پا، تعریق شدید به صورتی که عرق از صورت و بدن وی فرو میریخت، اشکریزی شدید، تهوع، قولنج و دردهای رودهای در بیمار مشاهده شد و با وجود تزریق اتروپین مردمک چشم شدیدا منبسط بود.
36- اصغر رضایی
ده روز پیش از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. انبساط مردمک چشم و عدم توانایی حرکت در بیمار مشاهده شد. میزان استیل کولین استراسه 703 بود. (به این بیمار قبلا 30 میلی گرم اتروپین تزریق شده بود(.
37- اسدالله اشرفی
روز قبل از معاینه در معرض سلاحهای شیمیایی قرار گرفته بود و در درمانگاه تختی اهواز بستری شده بود. سرگیجه، ورم ملتحمه، انبساط مردمک چشم و فلجی در این بیمار مشاهده شد. (این بیمار با تزریق اتروپین زیاد تحت درمان بود.)
بیمارانی که در بیمارستان بستری نبودند ولی در منطقه هورالهویزه در تاریخ 14 مارس 1984 مورد بازدید و معاینه قرار گرفتند.
1- تکنسین خنثیسازی مواد منفجره
در حاشیه و سطح داخلی ساعد بیمار التهابات پوستی به رنگ قهوهای متمایل به قرمز به طول 12 سانتی متر و عرض 8 سانتی متر مشاهده شد که در وسط آن لکه عریانی به قطر 2 سانتی متر وجود داشت که هنگام خنثیسازی بمب منفجر نشده، تماس یک قطره از مایع موجود در بمب، باعث ایجاد آن شده بود.
2- دستیار تکنسین خنثیسازی مواد منفجره
در انگشت شصت چپ این شخص دو تاول به طول 2 سانتی متر وجود داشت که یکی از تاولها نیم سانتی متر پهنا و دیگری نیم سانتی متر یا 25 / 0 سانتی متر پهنا داشت. در انگشت دوم، سوم و پنجم دست چپ تاولهای کوچکتری دیده شد. در پای چپ این شخص نیز تاولی به قطر 5 / 1 سانتی متر وجود داشت.
3- یک سرباز
زخمها و جراحات فراوان هر یک به قطر 2 سانتی متر در صورت، گردن و دستهای این سرباز مشاهده شد. لبه زخمها تیره رنگ بود و دو روز پس از آنکه بمبی در حدود 150 متری این سرباز منفجر شد، جراحات مذکور در بدن وی ظاهر گشت. سرباز هنگام انفجار بمب بوی شدیدی شبیه به بوی سیر استشمام کرده است.
4- یک سرباز دیگر
در پشت گردن این سرباز لکههای سرخ رنگی مشاهده شد.
