فرهنگ دفاع به مجموعهى عوامل و ابزارهایى اطلاق مىشود که بر اساس راهکارهاى تعریف شده، هویت دفاعى کشور را حفظ مىکند. با توجه به این تعریف، فرهنگ دفاع از سه جزء تشکیل شده است:
الف: راهکار
ب: ابراز
ج: محرک یا مولد
فرهنگ دفاع، بر اساس نوع راهکار، ابزار خاص خود را مىطلبد؛ مثلا اگر راهکار سیاسى باشد، قطعا عوامل و ابراز سیاسى را به کار مىگیرد که در نتیجه آن را، فرهنگ سیاسى دفاع مىگویند و اگر ابزار مورد استفاده، اقتصادى باشد، آن را فرهنگ اقتصادى دفاع مىنامند؛ اما باید توجه داشت که محرک و مولد اصلى در همهى صحنهها، انسان است. ما در بخش گذشته، اوصاف انسان مدافع اسلام و ارزشها را بیان کردهایم. حال اگر انسان بتواند اوصاف مدافعان از قبیل ایمان و آگاهى، صبر و اطاعتپذیرى و… را براحتى تحصیل کند و بسهولت آن را به دیگران منتقل کند،
انسانى محرک و مولد خواهد بود.
اگر این تحرک و تولد همگانى شود؛ یعنى، افراد یک جامعه در تحصیل اوصاف
مدافعان و ایثارگران از یکدیگر سبقت بگیرند و بار ارزشهاى دینى و اخلاقى را آگاهانه به دوش بکشند و هویت اجتماعى خود را با جهاد و شهادتطلبى معنا کنند، رفتار جمعى آنان، جو غالب جامعه خواهد شد که آن را حاکمیت فرهنگ دفاع مىگویند. فرهنگ، یک موضوع اجتماعى و فراگیر است؛ مثلا عوامل دفاع اگر با هم ترکیب شوند و فضاى جامعه را تسخیر کنند، به طورى که اغلب افراد، عشق به جهاد و مبارزه در راه خدا را آمال خود بدانند، جلوهى زیبایى از فرهنگ دفاع را به نمایش خواهند گذاشت و افرادى که از این حلقه خارجند، به دلیل حاکمیت ارزش دفاعى، خود را به صحنه مىرسانند و پوشیدن لباس دفاع و نشستن در سنگرهاى مبارزه علیه دشمنان را براى خود افتخار مىدانند و این رمز بقاى یک جامعهى دینى و انقلابى و حفظ حضور مستمر ملت در صحنه است. امام راحل (ره) نیز در این باره فرمودند:
»ملتى که عشق شهادت، در دل زن و مرد، کوچک و بزرگش جوش مىزند و براى شهادت، هر یک بر دیگرى سبقت مىگیرد و از شهوت حیوانى و دنیایى گریزان بوده و عالم غیب و رفیق اعلى را باور کرده است، با این خسارات، هر چند بزرگ باشد، از صحنه خارج نمىشود.» (1).
به طورى که ملاحظه مىشود، بر اساس همین رهنمود کوتاه امام (ره(، مىتوان عناصر اصلى فرهنگ دفاع را استخراج کرد:
الف: عشق به شهادت
ب: سبقت در میدان مبارزه براى شهادت
ج: ایمان قلبى به خدا و رفیق اعلى
د: رویگردانى از ظواهر دنیاى فریبنده
ه: پرهیز از شهوات حیوانى و هواهاى نفسانى
و: تحمل خسارات بزرگ در راه مبارزه
این موارد در بحث اوصاف مدافعان، به طور مبسوط توضیح داده شده است. اگر این ویژگیهاى شاخص، سرمشق ما در زندگى قرار نگیرد، عنصر اصلى فرهنگ را که انسان محرک و مولد است، نخواهیم داشت و در صورت فقدان انسان محرک و
مبارز، راهکارها و ابزارهاى فرهنگى سودى نخواهند بخشید. آنانى که به جاى ترتیب انسانهاى مدافع و مولد، به حجم ابزارهاى فرهنگى فکر مىکنند. با الفباى فرهنگ دفاع بیگانهاند؛ جوهر فرهنگ دفاع، انسان مجاهد و ایثارگر است.
1) صحیفه نور، ج 16، ص 48.
