جزیره آبادان

این جزیره که در منتهی‏الیه جنوب غربی کشور قرار گرفته است از چند نظر دارای اهمیت و در حفظ حاکمیت کشور مورد توجه می‏باشد. تسلط بر آبراه مهم رودخانه اروند که همواره حاکمیت آن مورد ادعای عراق بوده، اولین ویژگی این منطقه است، چرا که این جزیره ساحل شمال شرقی رودخانه اروند را از تقاطع کارون و شط العرب تا خلیج فارس تشکیل می‏دهد در نتیجه نظارت بر تردد شناورها و اقدامات عراق در اروندرود را آسان می‏سازد، ضمن این که ایران را از امتیاز حقوق قانونی در استفاده از اروندرود برخوردار کرده است. از آن جایی که عراق ساحل بسیار محدودی با خلیج فارس دارد و تنها مسیر آبی این کشور با آب‏های آزاد را خور عبدالله و اروندرود تشکیل می‏دهند، همواره به دنبال کسب حاکمیت بر اروندرود بوده است به طوری که شش روز قبل از شروع تجاوز، در 17 سپتامبر 1980 (26 شهریور 1359) در جلسه فوق العاده مجمع

ملی عراق، صدام – که جامه فرماندهی کل قوای عراق را پوشیده بود – در یک سخن‏رانی لغو موافقت‏نامه سال 1975 الجزایر و قراردادهای وابسته به آن را اعلام کرد و در مورد کشتی‏رانی در اروندرود نیز گفت:

»همان طور که عراق قبل از 6 مارس 1975، امور کشتی ‏رانی در شط العرب، (اروندرود) را با کارایی و احساس مسئولیت انجام داد، اکنون به نحو بهتری وظایف خود را در این مورد انجام خواهد داد.«

و اظهار امیدواری کرد:

»تمام کشورها از جمله ایران به حاکمیت عراق بر شط العرب (اروندرود) احترام خواهند گذاشت.» (1).

این سخنان صدام به دو صورت می‏توانست تحقق یابد: یا با انهدام نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران و در نتیجه اجبار مسئولان نظام به قبول حاکمیت عراق بر اروند، یا به طور فیزیکی یعنی با تصرف جزیره آبادان به این حاکمیت دست یابد. (2) روند جنگ نشان داد که عراق به دنبال تصرف یک هدف فیزیکی برای دست‏یابی به خواسته‏های خود بود و لذا می‏توان از جزیره آبادان به عنوان قابل دسترس‏ترین هدف نیروهای متجاوز عراق نام برد که می‏توانست تأمین کننده یکی از مهم‏ترین خواسته‏های حاکمان این کشور باشد، ولی این تصرف تنها حاکمیت اروند را برای عراق در پی نداشت و می‏توانست به مرور زمان با توجه به خوی تجاوزگری رهبران این کشور، تغییرات ژئوپلتیکی مهمی را در منطقه با توجه به طویل شدن سواحل عراق در خلیج فارس، به همراه داشته باشد. از طرف دیگر، برقراری امنیت نسبی برای بندرهای عراق در امتداد اروند، زمینه مناسبی را برای افزایش توان دریایی و تأثیرگذاری در خطوط دریایی خلیج فارس در اختیار این کشور قرار می‏داد.

اما اهمیت جزیره آبادان تنها در موقعیت جغرافیایی آن نیست، چرا که وجود قسمتی از صنایع عظیم نفت کشور در این منطقه، عامل دیگری در اهمیت آن محسوب می‏گردد. پالایشگاه آبادان به عنوان اولین پالایشگاه کشور در کنار منابع پتروشیمی مستقر در این جزیره در اقتصاد کشور جای‏گاه بسیار مهمی دارند و با توجه به این جای‏گاه بود که پس از دفاع مقدس بی‏درنگ این صنایع مجددا در همان موقعیت راه‏اندازی شدند و هم اکنون اقتصاد کشور را در اجرای طرح‏های توسعه یاری می‏دهند.

البته عظمت این صنایع نباید وجود میلیون‏ها اصله درخت نخل را در این جزیره کم اهمیت جلوه دهد، زیرا این درختان با اندک مراقبت می‏توانند تأثیر بسزایی در شکوفایی اقتصاد کشور داشته باشند.

در هر صورت، تصرف جزیره آبادان با اتکا به سرپل شرق کارون، غیر از تصرف شهرهای خرمشهر و آبادان، برای ارتش عراق می‏توانست این دست‏آوردها را نیز داشته باشد:

1- حاکمیت فیزیکی بر اروندرود.

2- تأمین تأسیسات نفتی عراق در شبه جزیره فاو.

3- کسب زمینه‏های مناسب برای توسعه قدرت دریایی.

4- برقراری کنترل بیش‏تر در شمال خلیج فارس.

5- ایجاد زمینه مناسب برای توسعه وضعیت به سمت بندر امام خمینی.

1) منوچهر پارسادوست، «نقش عراق در شروع جنگ«، ص 363 و 365، شرکت سهامی انتشار، تهران، 1369.

2) دولت عراق برای تسلط و حاکمیت مطلق بر اروندرود ناگزیر است تا دو طرف ساحل آن را در اختیار گیرد تا این آبراه به صورت یک رودخانه داخلی عراق درآید. سعدون حمادی در نامه 27 اکتبر 1980 خود به سازمان ملل در این مورد نوشته است: «به منظور تضمین حاکمیت مطلق عراق بر شط العرب که رودخانه‏ای ملی باشد و برای این که در موضعی باشیم که ما را قادر به اعمال واقعی حاکمیت مطلق عراق سازد، ناگزیریم که کرانه شرقی این آبراه را حفظ و تأمین نماییم.«(دبیرخانه کنفرانس بین‏المللی تجاوز و دفاع، «بازشناسی جنبه‏های تجاوز و دفاع«، ص 64(.