افزایش حمایت کشورهای میانه رو عرب از عراق

»ضعف ساختاری«، «عدم مشروعیت» و «وابستگی به امریکا» از عوامل مهم در تأثیرپذیری کشورهای عرب میانه‏رو از امریکا بود. از سوی دیگر، التهاب و نگرانی این کشورها از پیامد پیروزی ایران بر عراق پس از فتح خرمشهر نیز بیشتر، متأثر از تلاش‏های دیپلماتیک و تبلیغاتی – روانی امریکایی‏ها بود، ضمن این که حمایت این کشورها از عراق و به نوعی مشارکت در جنگ، سرنوشت این کشورها را با سرنوشت صدام در جنگ پیوند زده بودند. با توجه به این ملاحظات روزنامه واشنگتن پست نوشت:

»عرب‏های خلیج فارس اگر 20 ماه پیش با این تجاوز موافقت نکرده بودند،امروز در موقعیت بهتری بودند.«(1).

نگرانی حاکم بر این کشورها با فتح خرمشهر تشدید شد چنان که یک محقق و استاد دانشگاه کویت در سخنرانی خود با عنوان «بحران توسعه و همکاری کشورهای منطقه» گفت:

»کویت در ابتدای جنگ بی‏طرف بود، اما پس از فتح خرمشهر توسط نیروهای ایران، عرب‏ها بر خود لرزیدند و بی‏صبرانه به حمایت از صدام حسین برخاستند.«(2).

تحرکات کشورهای منطقه در چارچوب سیاست‏های جدید امریکا برای مهار تحولات ناشی از پیروزی ایران بر عراق شکل کاملا جدی به خود گرفت به گونه‏ای که تماس‏های محرمانه‏ای بین خانواده آل‏سعود، عراق، اردن، مراکش، سودان، عمان، سومالی و بعضی از کشورهای خلیج فارس ایجاد شد.(3) در همین راستا، حسن، پادشاه مراکش در پیامی به ملک فهد صدام خواستار اقدام فوری همه کشورهای عربی برای پشتیبانی دیپلماتیک از عراق شد.(4) جعفر نمیری، رئیس جمهور سودان نیز در دیدار از مصر با حسنی مبارک درباره‏ی جنگ ایران و عراق و پی آمدهای آن گفت‏وگو کرد. وی پیشنهاد کرد،اجلاس سران عرب در مصر تشکیل شود.(5) حسین، شاه اردن نیز علاوه بر تماس‏های دیپلماتیک، آمادگی اردن را برای اعزام داوطلب به میدان جنگ برای حمایت از عراق اعلام کرد.(6).

رادیوی عربستان با توجه به اوضاع جدید و خطرهای قریب الوقوع اعلام کرد که این مسائل، اعراب را وادار می‏سازد، بسیاری از اولویت‏ها حتی اختلاف اعراب و اسرائیل را در نظر نگیرند(7) در این حال، بر اساس گزارش محرمانه مجله المستقبل چاپ پاریس، یکی از کشورهای عربی به ایران گوش زد کرد که برخی از کشورهای عرب تصمیم سری گرفته‏اند که در وضع ویژه عملا وارد این جنگ شوند.(8).

روزنامه النهار چاپ لبنان نیز نوشت:

»اعضای شورای همکاری خلیج فارس احساس می‏کنند، نقش‏شان نمی‏تواند منحصر به پشتیبانی مالی از عراق باشد.«(9).

برخی از نشریات چاپ کشورهای حاشیه خلیج فارس نیز مواضع جدیدی را اتخاذ کردند؛ روزنامه الرأی العام چاپ کویت با درخواست از امریکا نوشت:

»صدایمان اکنون برای درخواست از امریکا بلندتر می‏شود تا این جنگ را متوقف کند.«(10).

سردبیر روزنامه السیاسه چاپ کویت نیز نوشت:

»عراق و به همراه او کلیه اعراب نمی‏گذارند که عراق شکست بخورد.«(11).

در این میان، روزنامه کریستین ساینس مانیتور چاپ امریکا اوضاع کشورهای عربی و راه‏حل‏هایی را که فرا روی خود داشتند به خوبی ترسیم کرد:

»رویدادهای اخیر جنگ ایران و عراق کشورهای میانه‏رو عرب را بر سر یک دو راهی قرار داده است؛ یا باید از عراق حمایت کنند و خشم ایران را موجب شوند و یا خود را از ماجرا دور نگاه داشته و خطر وقوع انقلابی را در داخل کشورهایشان به سبک انقلاب اسلامی ایران بپذیرند.«(12).

در این حال، عراقی‏ها نیز به دلیل وضعیت بحرانی خود، از اعراب درخواست کمک کردند. چنان که یک سخنگوی عراقی اعلام کرد:

»عراق از آمادگی کشورهای عربی برای اعزام سرباز و جنگ دوشادوش با نیروهای عراقی استقبال خواهد کرد… جهان عرب بر اساس قطع نامه مشترک دفاعی اعراب به حمایت نظامی از عراق متعهد است، چرا که ایران حاکمیت تمام ملت عرب را تهدید می‏کند.«(13).

صدام نیز طی سخنانی که در روزنامه السیاسه چاپ کویت منتشر شد، رسما اعلام کرد:

»اجازه بدهید صادقانه به شما بگویم، اگر ارتش مصر به بغداد بیاید (14) ما می‏خواهیم گفت خوش آمدید و تمام درها را برای آن‏ها خواهیم گشود.«(15).

طه یاسین رمضان، معاون اول صدام نیز گفت:

»دولت عراق رسما از مبارک رئیس رژیم مصر دعوت کرده است در کنفرانس غیر متعهدها که قرار است در سپتامبر آینده در بغداد تشکیل شود، شرکت کند.«(16).

همچنین، عراقی‏ها طی بیانیه‏ای – که رسما در بغداد انتشار یافت – از کشورهای عربی برای اعزام سرباز درخواست کمک کردند.(17).

برگزاری اجلاس اعضای شورای همکاری خلیج فارس و بازگشت مصر به جهان عرب، دو تحول عمده در روند جدید بودند. اجلاس فوق‏العاده شورای همکاری به درخواست کویت و در پی تماس تلفنی شیخ جابر الصباح امیر کویت با صدام تشکیل شد.(18) ضرورت اتخاذ موضع یک پارچه(19) به منظور پایان دادن به جنگ ایران و عراق،(20) بررسی نحوه کمک رسانی به عراق،(21) ایجاد اعتباری چند میلیارد دلاری برای کمک به بازسازی ایران و عراق پس از پایان جنگ(22) و بررسی امنیت خلیج فارس (23) و آخرین تحولات جنگ ایران و عراق(24) از جمله مواردی بود که پیش‏بینی می‏شد در این اجلاس بررسی شود. اجلاس فوق‏العاده وزیران خارجه کشورهای شورای همکاری سرانجام با نتیجه مبهمی پایان یافت و چنین توافق شد که در اوایل خرداد گفت‏وگوها بار دیگر در ریاض از سر گرفته شود.(25).

امریکایی‏ها از اقدام این کشورها استقبال کردند، چنان که کریستین ساینس مانیتور نوشت:

»برای مقامات وزارت خارجه امریکا خبر خوش این است که خطر ایران کشورهای طرف‏دار غرب را در حوزه خلیج فارس مجبور ساخته است که به اقدامات امنیتی مشترک خود بیفزایند.«(26).

»بازگشت مصر به جهان عرب» نیز یکی از تحولات برجسته در سطح منطقه به شمار می‏رفت که اساسا متأثر از رخدادها و حوادث ناشی از جنگ ایران و عراق و احتمال شکست عراق بود. کوشش‏های مقدماتی این اقدام را سلطان قابوس، پادشاه عمان انجام داد.(27).

چنین تصور می‏شد که توان نظامی مصر علاوه بر کمک به عراق، می‏تواند برای حمایت از کشورهای شورای همکاری نیز به کار گرفته شود. موضع‏گیری حسنی مبارک نیز این تصورات را تقویت کرد:

»می‏خواهم جای شکی باقی نگذارم که مصر هیچ گونه تعرضی به امنیت و حاکمیت کشورهای عرب خلیج (فارس) را نخواهد پذیرفت.«(28).

روزنامه شرق الاوسط وابسته به سعودی‏ها نیز در مورد نقش مصر نوشت:

»تحول جدید در جنگ ایران و عراق می‏تواند باعث شود تا مصر مستقیما برای حفاظت و امنیت کشورهای عرب خلیج (فارس) دخالت کند.«(29).

وزیر خارجه مصر در مورد امنیت عراق و اهمیت آن برای مصر رسما اعلام کرد:

»امنیت و ثبات رژیم عراق برای مصر حیاتی و مهم است و رژیم مصر آماده است در این رابطه نقش خویش را بر عهده بگیرد.«(30).

در این مرحله مصر کمک‏های تسلیحاتی فراوانی را در اختیار عراق قرار داد. (31) چنان که چهار اسکادران هواپیمای جنگی ساخت شوروی را به عراق فرستادند(32) و کارخانه‏های اسلحه‏سازی مصر تأمین نیازهای عراق را در اولویت قرار دادند.(33) فروش تسلیحات به عراق در این مرحله بدون واسطه انجام می‏گرفت و آخرین هیئت نظامی عراق در اواخر اردیبهشت 1361 عازم مصر شد و این کشور انبار تسلیحات نیروهای مسلح خود را در اختیار عراق قرار داد.(34) «اسامه الباز» مدیر دفتر امور سیاسی مبارک در کنفرانسی مطبوعاتی رسما اعلام کرد که مصر به تأمین تجهیزات نظامی و مهمات مورد نیاز عراق ادامه خواهد داد.(35).

در این مرحله از جنگ با وجود تلاش امریکا برای تشکیل جبهه عربی علیه ایران، دو کشور سوریه و لیبی همچنان به حمایت از ایران ادامه می‏دادند. روزنامه واشنگتن تایمز در تحلیلی نوشت که سوریه و لیبی در برابر درخواست برای یک حرکت جمعی عربی به نفع عراق، مقاومت کرده‏اند.(36) شاه حسین این مسئله را در دیدار دو ساعته با هیگ، وزیر خارجه وقت امریکا به عنوان «شکاف جهان عرب» در میان گذاشت.(37) سوری‏ها که به خاطر حمایت از ایران تحت فشار قرار داشتند، در توجیه مواضع خود اعلام کردند که با ورود نیروهای ایران به داخل خاک عراق، خطری متوجه کشورهای حوزه خلیج فارس نخواهد بود، بلکه این خطر متوجه رئیس جمهور عراق است و صدام باید به دلیل خساراتی که به ارتش و مردم عراق وارد آورده است، سرنگون شود.(38).

1) پیشین، به نقل از واشنگتن پست.

2) دفتر مطالعات وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، «سمینار توسعه و ثبات کشورهای منطقه خلیج فارس«، دی 1375.

3) مأخذ 189، خبرگزاری لیبی به نقل از روزنامه بلژیکی فرانسوی زبان «لاستین«.

4) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 11 / 3 / 1361، به نقل از رادیو کلن و رادیو عربستان، 10 / 3 / 1361.

5) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 12 / 3 / 1361، به نقل از رادیو امریکا، 11 / 3 / 1361.

6) روزنامه اطلاعات، 21 / 2 / 1361، ضمیمه سیاسی، به نقل از مجله اشپیگل چاپ آلمان.

7) مأخذ 202، به نقل از خبرگزاری آسوشیتدپرس و رادیو عربستان.

8) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 4 / 3 / 1361.

9) مأخذ 210، به نقل از بیروت.

10) مأخذ 215، به نقل از خبرگزاری کویت.

11) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 12 / 2 / 1361.

12) مأخذ 173، به نقل از رادیو امریکا.

13) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 2 / 3 / 1361، خبرگزاری فرانسه به نقل از خبرگزاری عراق.

14) حسنی مبارک پس از اظهارات صدام اعلام کرد که مصر قصد ندارد برای کمک به عراق نیرو اعزام کند.(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 4 / 3 / 1361، آسوشیتدپرس(.

15) مأخذ 181، به نقل از خبرگزاری رویتر.

16) مأخذ 235، خبرگزاری یونایتدپرس، به نقل از هفته نامه الشعب چاپ عراق.

17) مأخذ 181، به نقل از رادیو لندن، 2 / 3 / 1361.

18) مأخذ 189، به نقل از خبرگزاری فرانسه.

19) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 26 / 2 / 1361، به نقل از رادیو امریکا، 25 / 2 / 1361.

20) مأخذ 207، به نقل از رادیو امریکا، 22 / 2 / 1361.

21) مأخذ 235، خبرگزاری آسوشیتدپرس، به نقل از روزنامه القبس.

22) پیشین.

23) وزیر کشور سعودی اعلام کرد: «قرار است در ماه نوامبر (آبان – آذر) یک قرارداد مشترک امنیت داخلی که شش کشور عضو شورا را به هم مربوط می‏سازد، تصویب شود.«(خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 4 / 3 / 1361، آسوشیتدپرس، روزنامه الریاض چاپ عربستان(.

24) مأخذ 210، خبرگزاری خاورمیانه، به نقل از روزنامه عکاظ چاپ عربستان.

25) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 30 / 2 / 1361، به نقل از روزنامه گاردین، 27 / 2 / 1361.

26) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 24 / 2 / 1361.

27) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، خبرگزاری فرانسه به نقل از کمال حسن علی معاون نخست وزیر و وزیر امور خارجه مصر.

28) مأخذ 180، به نقل از نشریه اکونومیست، 18 مه.

29) مأخذ 186.

30) مأخذ 208، خبرگزاری یونایتدپرس.

31) برابر برخی گزارش‏های، کمک‏های مصر به دولت عراق از یک سال و نیم پیش شروع شده بود، ولی این کمک‏ها در مرحله جدید علاوه بر این که آشکار شد، شکل جدیدی نیز به خود گرفت.(خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، 1 / 3 / 1361، خبرگزاری فرانسه از قاهره(.

32) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 20 / 2 / 1361، منبع نظامی آگاه در بیروت.

33) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 31 / 2 / 1361، به نقل از رادیو اسرائیل، 30 / 2 / 1361.

34) پیشین، خبرگزاری یونایتدپرس، به نقل از روزنامه الاهرام.

35) مأخذ 198 به نقل از خبرگزاری فرانسه.

36) خبرگزاری جمهوری اسلامی، «گزارش‏های ویژه«، 31 / 2 / 1361.

37) روزنامه اطلاعات، 11 / 3 / 1361، یونایتدپرس.

38) مأخذ 189، خبرگزاری فرانسه، به نقل از روزنامه تشرین، چاپ سوریه.