اقدام ایران در انتشار اخبار مربوط به عقب راندن عراقیها از شرق کارون و شکسته شدن محاصره آبادان با توجه به روند تحولات سیاسی – نظامی در داخل کشور و تجزیه و تحلیل ناظران و کارشناسان خبری از این واقعه، به عنوان «انتشار گزارشهای ضد و نقیض ایران» ارزیابی میشد. رادیو امریکا یک روز پس از آغاز عملیات، در اخبار خود طی گزارشی گفت:
»در ایران هم زمان با انتشار گزارشهای ضد و نقیض درباره پیروزی بزرگ ایران در جنگ یک ساله آن کشور با عراق، زد و خوردهای شدیدی در نقاط مختلف پایتخت صورت گرفت.«(1).
پس از آنکه رادیو امریکا به نقل از صدای جمهوری اسلامی ایران گزارش شکسته شدن محاصره آبادان را منتشر کرد، به نقل از رادیوی دولت عراق گفت:
»ولی خبرگزاری رسمی عراق تصرف مجدد آبادان را توسط نیروهای ایرانی تکذیب کرده است.«(2).
رادیو بی.بی.سی نیز در نخستین واکنش نسبت به اخبار عملیات، دفاع ایران از آبادان طی یک سال گذشته را نشان تصمیم این کشور برای مقاومت و پایداری در برابر عراق ارزیابی کرد و حمله سحرگاهی ایران را نخستین تلاش عمده دو طرف جنگ برای پایان دادن به بنبست موجود خواند.(3) در گزارش خبری این رادیو با اشاره به اقدامات منافقین در داخل کشور، به طور تلویحی بر متناقض بودن اوضاع تأکید شده بود:
»نشانه شدت مناقشات سیاسی در داخل ایران نیز از این جا به دست میآید که در زمان وقوع جنگ در آبادان، حامیان و مخالفان دولت هم در تهران، و پایتخت کشور، به مبادله آتش دست زدهاند.«(2).
در حالی که رادیو امریکا و رادیو لندن همچنان با تردید به پیروزی نظامی ایران مینگریستند، رادیو صوت الجماهیر (بغداد) به نقل از یک سخنگوی صلاحیتدار، اخبار هزیمت و شکست دشمن در شرق رودخانه کارون را تأیید کرد و در توجیه آن گفت:
»نیروهای نظامی ما (عراق) طبق برنامه عمومی آن وقت (شروع جنگ(، در شرق کارون حضور یافتند و علی رغم تلاشهای دشمن، در طول یک سال کامل در شرق کارون باقی ماندند، واحدهای دلیر ما هر بار چه به طور مستقیم و با ضد حمله، حملات دشمن را دفع میکردند و
دشمن در روزهای اخیر آسیبهایی به پلهای ما بر روی کارون وارد ساخته و همچنین فعالیتهای نظامی علیه ما نموده است و این امر باعث شده تا فرماندهی کل تصمیم خود دایر بر انتقال دادن واحدها مذکور از شرق کارون به غرب کارون اتخاذ کند…«(4).
پس از اعتراف عراقیها به پیروزی ایران، رادیو لندن در بررسی نتیجه این پیروزی گفت:
»پیروزی ایران برای صدام حسین نه تنها یک عقبنشینی نظامی است بلکه یک عقبنشینی سیاسی نیز به حساب میآید…«(5).
در پی سقوط هواپیمای حامل فرماندهان نظامی که از جبهه عازم تهران بودند، رسانههای خبری دنیا به جای بررسی پیروزی نظامی ایران، سقوط هواپیما را محور گزارشهای خبری قرار دادند. همچنین، با شهادت هاشمینژاد به دست منافقین در مشهد و پارهای از حوادث دیگر از جمله تظاهر مسلحانه گروهکها در تهران، بار دیگر رخدادهای ناشی از درگیریهای سیاسی داخلی کشور مورد توجه رسانههای خارجی قرار گرفت.(6).
ادامه رخدادهای سیاسی – امنیتی در داخل کشور و بازتاب آن در رسانههای خبری سبب شد تا بنبست در جنگ مجددا مورد تأکید ناظران سیاسی قرار گیرد، چنان که نشریه ژاپن تایمز، چاپ ژاپن، پس از بررسی وضعیت سیاسی – نظامی ایران نوشت:
»در خاورمیانه اعتقاد راسخی وجود دارد که جنگ پایان نخواهد یافت مگر آن که تغییرات عمدهای در دولت ایران یا عراق و یا هر دو صورت گیرد. بدون شک صدام از وجود جنگ داخلی بین چپ گرایان و انقلابیون اسلامی در ایران خرسند است. به نظر میرسد این مسئله به اضافه رکود اقتصادی، رژیم خمینی را محکوم به فنا کند. به هر حال، آقای خمینی ضربههای پیاپی را پشت سر گذاشته است. جنگ با عراق یکی از عوامل ایجاد وحدت در ایران است… جنگ به بنبست کشانده شدهی ایران و عراق دیگر نگرانیهایی در منطقه خاورمیانه و به طور کلی در جهان به وجود نمیآورد، اما این درگیری هنوز توان ایجاد بحران جدیدی را دارد و نمیتوان آن را نادیده گرفت، یا به دست فراموشی سپرد.«(7).
نکته مهمی که در تمام گزارشها و تحلیلهای خبری، مشاهده میشد، ارائه وضعیتی دوگانه از ایران بود؛ رسانههای خبری جهان به موازات اخبار مناقشات سیاسی، خبر پیروزی نظامی ایران را نیز منتشر میکردند. به نظر میرسد، برای ناظران خارجی پیروزی ایران در این عملیات پذیرفتنی نبود، به همین دلیل با وجود تأکید بر ارزش پیروزی نظامی ایران و شکست سیاسی – نظامی عراق، همچنان، اوضاع کلی جنگ به عنوان یک بنبست ارزیابی میشد که تنها، تحولات سیاسی و جابهجایی قدرت در یکی یا هر دو کشور میتوانست آن
را برطرف کند. به بیان دیگر، گرچه شکسته شدن حصر آبادان – با وجود ناباوریهای اولیه – مورد پذیرش محافل سیاسی و نظامی دنیا قرار گرفت، ولی این پیروزی به این معنا نبود که روند جدیدی در جنگ آغاز شده و اوضاع به سود ایران تغییر کرده است.
بعدها، یکی از کارشناسان امریکایی مسائل نظامی در مورد بازتاب عملیات ثامن الائمه (ع(، بر این نکته تأکید کرد که پیشنهاد آتشبس یک ماهه عراق در ماه نوامبر، متأثر از پیروزی ایران در آبادان در ماه اکتبر بود. وی در مورد ماهیت این پیروزی در کتاب خود نوشت:
»پیروزی ایران در جبهه آبادان این حقیقت را آشکار کرد که برتری در قدرت زرهی و هوایی میتواند بیمعنا باشد. علاوه بر این، پیروزی در آبادان هشدار برای غرب بود. حتی اگر نیروهای غربی که احتمالا کارآمدتر از نیروهای عراقی در استفاده از قدرت هوایی و سلاحهای سنگین بوده باشند، در مقابله با نیروهای ایران باز هم با مشکلی که عراق گریبانگیر آن بود،مواجه میشدند، خصوصا این که دولتهای غربی از لحاظ سیاسی آمادگی پذیرش تلفات سنگین در یک جنگ کم شدت را ندارند.«(8).
کردزمن به عنوان کارشناس نظامی، ماهیت شکلگیری نوع جدیدی از جنگ را مورد توجه قرار میدهد که شکست حصر آبادان نقطه آغاز تحقق آن بود. وی سپس مینویسد:
»هنوز مشخص نشده است که ایرانیان چگونه به این پیروزی دست یافتند.«(2).
1) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، 7 / 7 / 1360، به نقل از رادیو امریکا، 6 / 7 / 1360.
2) پیشین.
3) پیشین، به نقل از رادیو بیبیسی.
4) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، 7 / 7 / 1360، بخش عربی رادیو صوت الجماهیر، 6 / 7 / 1360.
5) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، 8 / 7 / 1360، رادیو لندن، 7 / 7 / 1360.
6) سند شماره 7405 / گ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، جزوه «امام خمینی و اوضاع سیاسی – اجتماعی عملیات ثامن الائمه (ع(«، (خرداد تا مهر 1360) نوشته محسن محمدی معین.
7) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان«، شماره 99، 30 / 7 / 1360، به نقل از ژاپن تایمز، اکتبر 1981.
8) آنتونی کردزمن و آبراهام واگنر، درسهایی از جنگ مدرن، جلد دوم: جنگ ایران و عراق، ترجمه حسین یکتا کارشناس مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص 146 (منتشر نشده(.
