اجرای عملیات محدود

در ادامه روند جدید جنگ، در مجموع 25 عملیات محدود (1) از اسفند 1359 تا مهر 1360 انجام گرفت که نقش تعیین کننده‏ای در روند تحولات جنگ داشت؛ در این عملیات‏ها، ضمن اینکه نیروهای ارتش و سپاه هماهنگی لازم را با یکدیگر داشتند، نیروهای انقلابی در طرح‏ریزی، فرماندهی و اجرا، نقش محوری را بر عهده داشتند.

مرحله اول این عملیات‏ها که از اسفند 1359 تا 21 خرداد 1360 ادامه داشت هم زمان با خلع بنی‏صدر از فرماندهی کل قوا و اوج‏گیری بحران سیاسی در داخل کشور بود. در این مرحله، در مجموع 14 عملیات محدود در محورهای مختلف انجام گرفت که عبارت بودند از:

1- عملیات کلینه در منطقه دشت ذهاب در 14 اسفند 1359؛ این عملیات به منظور آزادسازی روستای سید صادق و کلینه و با استعداد یک گردان انجام گرفت. در این عملیات، روستای کلینه آزاد شد و 64 تن از نیروهای دشمن به اسارت در آمدند.

2- عملیات روی ارتفاعات چغالوند در منطقه گیلان غرب در 24 اسفند 1359؛ این عملیات برای آزادسازی ارتفاع چغالوند و با ترکیب نیروهای سپاه و ژاندارمری انجام گرفت. آزادسازی ارتفاع چغالوند و اسارت 16 تن از عراقی‏ها از جمله دست آوردهای این عملیات بود.

3- عملیات امام مهدی (عج) در غرب منطقه سوسنگرد در 26 اسفند 1359 که پیش از این، به آن اشاره شد.

4- عملیات قوچ سلطان در منطقه مریوان، در اول فروردین 1360؛ این عملیات به منظور آزادسازی ارتفاع قوچ سلطان و روستاهای اطراف آن و با استعداد دو گردان از سپاه و ارتش انجام گرفت. در این عملیات، نیروهای خودی ضمن آزادسازی ارتفاع یاد شده و روستاهای اطراف آن، 87 تن از نیروهای دشمن را به اسارت درآوردند.

5- عملیات در ارتفاعات ذیل در منطقه ایلام در 14 فروردین 1360؛ این عملیات ایذایی و هدف آن، انهدام سنگر و نیروهای دشمن بود. نیروهای عمل کننده در این عملیات یک دسته از سپاه ایلام بودند.

6- عملیات حضرت مهدی (عج) در منطقه غرب دزفول در 15 فروردین 1360؛ این عملیات به منظور تصرف کانال ال (هندلی) و تپه چشمه و با استعداد دو گروه گشتی – رزمی

رزمی از ارتش و یک گردان از سپاه و بسیج عشایر انجام گرفت که تنها تپه چشمه آزاد و تلفاتی بر دشمن وارد شد.

7- عملیات امام مهدی (عج) در منطقه شوش در 25 فروردین 1360؛ این عملیات برای تصرف بلندی‏های زغن و شلیبه و با استعداد یک گروهان تقویت شده از نیروهای سپاه و 18 تن داوطلب از لشکر 21 حمزه انجام شد که در مراحل اولیه موفق بود، ولی با افزایش فشار دشمن، نیروهای خودی به مواضع خود عقب‏نشینی کردند. اسارت 24 تن از عراقی‏ها، انهدام 22 دستگاه تانک و نفربر و یک فروند هلی‏کوپتر بخشی از نتایج این عملیات بود.

8- عملیات بازی دراز در منطقه سر پل ذهاب که از دوم تا دهم اردیبهشت 1360 ادامه داشت؛ این عملیات برای آزادسازی ارتفاعات بازی دراز و تسلط بر مواضع دشمن در منطقه سرپل و قصر شیرین و با استعداد دو گردان از سپاه و دو گردان از ارتش انجام گرفت. شناسایی اولیه منطقه را برادران سپاه انجام دادند. در این نبرد، قله‏های 850، 900، 1000، 1100 از ارتفاعات بازی دراز آزاد شد و بیش از 700 تن از عراقی‏ها،به اسارت در آمدند.

9- عملیات آزادسازی تنگه حاجیان در منطقه گیلان غرب در 12 اردیبهشت 1360؛ این عملیات 10 روز پس از عملیات بازی دراز و به منظور آزاد سازی تنگه حاجیان و باز شدن جاده مواصلاتی گیلان غرب به جبهه شیشه راه و سرپل و با شرکت 900 تن از نیروهای سپاه انجام گرفت. آزادسازی تنگه حاجیان و اتصال جاده مواصلاتی جبهه‏های گیلان غرب به سرپل ذهاب و اسارت بیش از 100 تن از نیروهای دشمن از جمله نتایج این عملیات بود.

10- عملیات شیخ فضل الله نوری در منطقه آبادان در 25 اردیبهشت 1360؛ این عملیات به منظور آزادسازی تپه‏های مدرن و با استعداد دو گروهان 60 نفره که از نیروهای ارتش و سپاه تشکیل می‏شدند، انجام گرفت. سپاه در طرح‏ریزی و اجرای این عملیات نقش محوری را بر عهده داشت. تپه‏های مدن در این عملیات آزاد و 22 دستگاه تانک و نفربر دشمن منهدم شدند و 70 تن از نیروهای عراقی نیز به اسارت درآمدند.

11- عملیات امام علی (ع) روی تپه‏های الله اکبر در 31 اردیبهشت 1360؛ این عملیات از سه محور شوش، غرب سوسنگرد و تپه‏های الله اکبر به منظور تصرف تپه‏های الله اکبر و تپه‏های حد فاصل شلیبه – عنکوش، به صورت مشترک انجام گرفت. در این عملیات، دشمن از محور غرب سوسنگرد عقب رانده شد و 400 تن از نیروهای عراقی به اسارت در آمدند. همچنین، محور الله اکبر و تپه‏های شحیطه در شمال غربی الله اکبر آزاد شدند. در این محور، علاوه بر اسارت عده‏ای از نیروهای دشمن، 65 دستگاه تانک و نفربر نیز به غنیمت

گرفته شد. در محور شوش نیز نیروهای خودی مواضع مورد نظر را تأمین کردند و بیش از 100 تن از نیروهای دشمن را به اسارت در آوردند.

12- عملیات آزادسازی ارتفاع و روستای کاوه زهرا و ارتفاع موسوک در منطقه پاوه – مریوان در 8 خرداد 1360؛ این عملیات برای آزادسازی ارتفاعات مرزی هوارما و روستای کاوه زهرا و با شرکت 80 تن از نیروهای سپاه و 80 نیروی داوطلب ارتش انجام گرفت. آزادسازی بخشی از ارتفاعات منطقه و اسارت 17 تن از دشمن، از نتایج این عملیات بود.

13- عملیات ایذایی در منطقه دهلران – چیلات، در 11 خرداد 1360؛ در این عملیات پنج تانک و نفربر دشمن منهدم شد و بیش از 60 تن از نیروهای عراقی به اسارت درآمدند.

14- عملیات فرماندهی کل قوا در منطقه دارخوین در 21 خرداد 1360؛ این عملیات با توجه به اوضاع سیاسی کشور و همچنین از لحاظ منطقه عملیات و تأثیرات آن در شکستن محاصره آبادان، از اهمیت بیشتری نسبت به سایر عملیات‏ها برخوردار بود. (2).

در این عملیات که نیروهای سپاه آن را طراحی کرده بودند، 364 تن (3) از رزمندگان با فرماندهی سپاه شرکت داشتند. اجرای آتش پشتیبانی نیز با نیروهای ارتش بود.

به دلیل اهمیت منطقه عملیاتی دارخوین برای دشمن، به عنوان جناح شمالی منطقه سرپل، ارتش عراق 1400 تن از نیروی پیاده و 500 تن از نیروی مخصوص خود را همراه با 65 دستگاه تانک و نفربر در این منطقه مستقر کرده بود.

هدف این عملیات، تصرف خاکریزهای دشمن و سه کیلومتر پیشروی به سمت جنوب (به طرف پل مارد) بود. مهمترین تلاش در این عملیات، حفر کانال برای نزدیک شدن به مواضع دشمن بود که برای اولین بار در جنگ به دست نیروهای سپاه انجام گرفت. حفر این کانال که سه ماه طول کشید، در غافلگیری دشمن و موفقیت عملیات نقش مؤثری داشت.

عملیات دارخوین در ساعت 30: 3 بامداد 21 خرداد 1360 از سه محور آغاز شد. در این عملیات نیروهای خودی با دو تا سه کیلومتر پیشروی در منطقه، حد فاصل رودخانه کارون تا جاده آبادان – اهواز، ضمن انهدام بیش از 30 دستگاه تانک و نفربر و یک فروند هلی‏کوپتر دشمن، موفق شدند 300 تن از متجاوزان را به اسارت در آوردند. پس از عملیات، دشمن طی سه روز متوالی برای باز پس گرفتن منطقه آزاد شده تلاش کرد، ولی نتیجه‏ای نگرفت.

درباره ویژگی‏های این عملیات، آقای هاشمی رفسنجانی طی پیامی به کنگره یادواره عملیات دارخوین نوشت:

»عملیات دارخوین با این که در مقایسه با عملیات وسیع پس از آن، وسیع و طولانی نبود، اما ویژگی ارزشمند آن در این است که نقطه پایان یک دوره رکود و زمین‏گیری و نقطه آغاز حرکت و پیروزی‏های عظیم و حماسی نیروهای جهادگر اسلامی‏مان در تاریخ دفاع مقدس است. ابتکار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در حفر کانالی به طول دو کیلومتر و با عمق یک متر و هشتاد سانتی‏متر در دل تاریک شب، از جلوه‏های زیبا و با شکوه این عملیات در زمان خود است.«(4).

1) در مجموع در این مرحله، 25 عملیات محدود انجام گرفت که نظر به اهمیت عملیات «فرماندهی کل قوا خمینی روح خدا» در دارخوین و هم زمانی آن با حذف بنی‏صدر از صحنه سیاسی کشور، مرحله اول این عملیات در این بحث، توضیح داده شده است.

2) برابر اسناد به دست آمده از دشمن، بخش «ثبت تحلیل نبردها» در مورد این عملیات نوشته است: «اهداف مورد نظر دشمن[ایران]محقق شد. به سبب دستیابی آنان به خطوط اول واحدهای ما در دارخوین و وارد آوردن خسارت‏های سنگین بر آنان و این که علی رغم خسارت‏های وارده به نیروهای دشمن[ایران]، آن‏ها به مواضع خود عقب‏نشینی نکردند.» در مورد محاسن عملیات آمده است: «به کارگیری نیروهای پیاده به شیوه بسیار عالی و در حد زیاد، به کارگیری توپخانه سنگین به طور مؤثر«. در مورد معایب آمده است: «ضعفی وجود نداشت.«(اصغر کاظمی، خرمشهر در اسناد ارتش عراق، دفتر ادبیات و هنر مقاومت، 1375، ترجمه سند 8، ص 37(.

3) مجموع نیروهای سپاه در این عملیات برابر یادداشت‏های شهید حسن باقری بیش از 700 تن بودند، ولی این تعداد نیروهایی بودند که برای اجرای عملیات در ساعات اولیه تک، با دشمن درگیر شدند.

4) روزنامه اطلاعات، 21 / 3 / 1377.