عدم درک عمیق از دشمن و وجود باورهای توهم آلود همراه با مبالغه درباره میزان توانایی نظامی نیروهای کلاسیک (1) و درستی طرحهای نظامی این نیروها، سبب شد که بنیصدر پیروزی بر دشمن را آسان و قابل دسترس بداند و دستیابی به اهداف سیاسی را بر اساس آن پایهریزی کند. شکست نیروهای خودی در این مرحله از جنگ، نتایج و پی آمدهای بسیار نامطلوبی داشت چنان که پس از گذشت هشت ماه از تجاوز دشمن و در حالی که متجاوزان همچنان در مناطق اشغالی استقرار داشتند، کشور در یک بحران سیاسی و ناامنی عمیق فرو رفت.
یأس و سرخوردگی حاصله از پیدایش وضعیت جدید، هرگونه امیدواری به کسب پیروزی نظامی را از میان برد، زیرا تصور میشد، در حالی که کلیه امکانات و توان کشور را متخصصان سیاسی – نظامی به کار گرفتهاند و باز هم موفقیتی حاصل نشده است، بنابراین هیچ راهحل نظامی برای جنگ وجود ندارد و باید از نظر سیاسی در پی راه حلی(2) بود و تنها با امیدواری به پشتیبانی قدرتهای جهانی و تلاشهای سیاسی در نهان و یا مصالحه و
سازش با دشمن و دادن امتیازات، میتوان اوضاع را تغییر داد. بنیصدر نیز پیش از این و پس از شکست عملیات نصر و قبل از آغاز عملیات توکل، با احتمال وقوع شکست مجدد، زمزمههای پایان دادن به جنگ و مسئله صلح را مطرح کرد.
علاوه بر این مسائل، ناکامی در این مرحله سبب شد تا ضمن از دست رفتن امکانات، (3) زمان نیز از دست برود و دشمن در مواضع اشغالی به احداث استحکامات و جادههای ارتباطی اقدام کند و بیرون راندن او نسبت به گذشته به مراتب دشوارتر شود. (4) در عین حال، امیدواری عراق به استقرار در مواضع اشغالی و همچنین تصمیم ارتش به اتخاذ استراتژی پدافندی، بخش دیگری از نتایج ناکامی در این مرحله از جنگ بود.
1) ویلیام اف هیکمن یکی از فرماندهان نیروی دریایی ارتش امریکا در مورد شکست تلاشهای نظامی ارتش به فرماندهی بنیصدر، مینویسد: «همان طور که در جریان تهاجم ماه ژانویه (دی ماه) به اثبات رسیده بود، عملیات هماهنگ نیروهای ارتش به تنهایی برای شکست عراقیها کافی نبود و هماهنگی آنها با نیروهای مردمی ضرورت داشت.«(ویلیام اف هیکمن، مقاله «ارتش از هم پاشیده و از نو متولد شده در 1982، ترجمه گروه تحقیق، خبرگزاری جمهوری اسلامی، 20 / 12 / 1363(.
2) روزنامه کیهان، 3 / 3 / 1377، مصاحبه سردار رحیم صفوی (فرمانده سپاه پاسداران(.
3) تنها در عملیات نصر، لشکر 16 زرهی از 370 دستگاه تانک خود،140 دستگاه را از دست داد، در حالی که امکان جایگزینی آنها نیز وجود نداشت.
4) صدام در مصاحبه مطبوعاتی که از تلویزیون بغداد پخش شد، خطاب به مردم عراق میگفت: «آیا میدانید در طول پنج ماه شما چقدر راه ساختهاید؟ شما دو هزار و اندی کیلومتر راه برای آتش خود ساختهاید.«.
