عراقیها که به علت بنبست نظامی حاکم بر جنگ در لاک دفاعی فرو رفته و شاهد تحولات سیاسی به ویژه تلاش سیاسی امریکا برای آزادی گروگانها بودند، با درکی که از تأثیرات و دورنمای این روابط داشتند، اقداماتی را برای گسترش مناسبات خود با روسیه و فرانسه انجام دادند.
صدام در دومین اجلاس عادی مجلس ملی عراق در 13 / 8 / 1359 و تنها یک روز پس از تصویب شرایط ایران برای آزادی گروگانهای امریکایی در مجلس شورای اسلامی و هم زمان با پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات رئیس جمهوری امریکا، مطالبی را بیان کرد که دارای اهمیت است. وی در مورد گستردگی روابط بینالمللی عراق گفت:
»دوستانی در جهان داریم که میتوانیم از آنها اسلحه و قطعات یدکی به دست آوریم.«(1).
بلافاصله پس از این اظهارات، طارق عزیز معاون وزیر خارجه عراق عازم فرانسه شد و در دیدار با رئیس جمهور این کشور، نیاز عراق را به جنگندههای بمب افکن برای مقابله با برتری هوایی ایران بیان کرد. در این ملاقاتها خرید تجهیزات نظامی به ویژه هواپیمای میراژ اف – 1 برای ارتش عراق و فروش نفت این کشور به فرانسه نقش محوری داشت. در این حال، وزارت خارجه فرانسه از مذاکرات و توافقها با احتیاط سخن میگفت، ولی گزارشهای منتشره حاکی از آمادگی فرانسه برای تحویل 60 فروند جنگنده میراژ به عراق بود.(2) طارق عزیز در مصاحبه با روزنامه لوموند با توصیف وضعیت عراق اعلام کرد:
»ما از این پس قویتر و متحدتر خواهیم بود و اگر جنگ ادامه پیدا کند، کنترل دولت مرکزی[ایران]بر مناطق مختلف ضعیف خواهد شد و میتوان حدس زد که در آن صورت چه خواهد شد.«(3).
وی همچنین پس از دیدار با رئیس جمهور فرانسه (ژیسکار دستن) ضمن انتقاد از موضع امریکا و تمجید از موضع فرانسه، اعلام کرد:
»امریکا از ایران حمایت کرد که با این عمل به طولانی شدن جنگ کمک میکند… فرانسه مایل به حل مسالمتآمیز این جنگ است و این همان موضعی است که عراق از آن پیروی میکند.«(4).
گسترش مناسبات عراق و فرانسه بازتاب نسبتا گستردهای داشت؛ وال استریت ژورنال در مورد روابط دو کشور عراق و فرانسه نوشت:
»فرانسه که متکی به نفت عراق است، در سالهای اخیر با دقت و توجه زیاد موفق به جلب دوستی بغداد شد و ظاهرا سفارشهای بیشتری برای میلیاردها دلار اسلحه و مهمات نظامی اخیرا از این کشور عربی دریافت داشته است.«(5).
همچنین، روزنامه اکسپرس چاپ لندن در مورد ماهیت تلاشهای فرانسه مبنی بر واگذاری تجهیزات به عراق نوشت:
»پاریس سعی دارد از روشی پیروی کند که به او اجازه دهد قدمی در راه صلح بردارد، ولی دلایل عراق برای اجرای خواستههایش از جانب فرانسه فوقالعاده مهم است.«(6).
در واقع، فرانسه با برخورداری از شرایط لازم برای به دستگیری ابتکار عمل در جنگ ایران و عراق – با توجه به موقعیت نامناسب امریکا و شوروی در این زمینه و همین تلاشهای جدید خود – به ویژه کمکهای مهم برای راهاندازی تأسیسات اتمی عراق، میتوانست میدان مانور و موقعیت مناسبی را به دست آورد. رادیو کلن ماهیت و ابعاد تلاشهای فرانسه را چنین بیان کرد:
»نخست وزیر فرانسه تأکید کرد که به عراق در استفاده مسالمتآمیز از انرژی اتمی کمک خواهد کرد. (7) فرانسه آگاهانه و عملا برای همکاری نزدیک با عراق کوشش به عمل میآورد. در حالی که در مورد آینده اقتصادی ایران قضاوتی بسیار بدبینانه دارد… پاریس سالهای سال است که برای جدا کردن عراق از شوروی کوشش میکند… دیپلماسی فرانسه امیدوار است که به این طریق موقعیت ارزشمندی در خلیج فارس به دست آورد.«(8).
در پی شتاب فرانسویها برای تسلیح عراق، دولت فرانسه دستور واگذاری میراژهای عراق را سه ماه زودتر از موعد قرارداد صادر کرد.(9) ایران نیز در برابر این اقدامات – با فراخوانی سفیر فرانسه در تهران – موضعگیری کرد لیکن این برخورد هیچ تأثیری بر سیاست جدید و حمایتآمیز فرانسه از عراق نداشت. در این میان، امریکاییها نیز مایل بودند بدین وسیله علاوه بر باز نگه داشتن کانال اسلحه برای عراق و جلوگیری از چرخش این کشور به سوی مسکو، خود را به عنوان بیطرف در جنگ مطرح سازند و راه را برای مذاکره با ایران بگشایند.
فرانسویها در این روند ضمن این که همچنان بر حمایت خود از عراق ادامه میدادند، با افشا کردن خبر ملاقات محرمانه برژینسکی با صدام در مرز عراق و اردن پیش از آغاز جنگ، تلویحا از سیاستهای امریکا در برخورد با عراق انتقاد و گلایه کردند. مجله فیگارو در این زمینه نوشت:
»جریان جنگ عراق و ایران در واقع از ژوئن گذشته (تیرماه 1359) زمانی آغاز شد که برژینسکی به اردن سفر کرد و در مورد دو کشور اردن و عراق با شخص صدام ملاقات نمود و قول داد که از صدام حسین کاملا حمایت نماید و این امر را تفهیم نمود که امریکا با آرزوی عراق در مورد شط العرب (اروند رود) و احتمالا برقراری یک جمهوری عربستان در این منطقه مخالفتی نخواهد کرد و بالاخره کلیه اقدامات به کشاندن عراق به جنگ علیه ایران منجر شد پیشبینیها چنین بود که اگر بغداد پیروز بشود، ایران بیثبات میشود و رژیم جمهوری اسلامی از میان میرود و یک دولت طرفدار غرب جای آن به قدرت میرسد و در صورتی که عراق با شکست مواجه گردد،امریکا میتواند خود را به عنوان حامی و مدافع ایران قلمداد نماید.«(10).
در تاریخ 26 / 9 / 1359 صدور نفت عراق به فرانسه از سر گرفته شد و چند روز بعد، در تاریخ 2 / 10 / 1359 طارق عزیز برای سومین بار عازم فرانسه شد. وی در دیدار با وزیر خارجه فرانسه گفت که عراق هرگز قصد ندارد بیش از آنچه در طول دو هفته اول جنگ در خوزستان و غرب ایران پیشروی کرده است جلوتر برود. وی همچنین گفت که عراق اکنون برای انجام دادن مذاکرات صلح از موضعی قوی آماده است. وی در این سفر بر پایبندی عراق و فرانسه به انجام دادن تعهدات خود تأکید کرد.(11).
سرانجام، در پی این تلاشها – بنابر گزارش خبرگزاری فرانسه – عراق در تاریخ 4 / 10 / 1359 نخستین محموله هواپیمای میراژ اف – 1 را به صورت قطعات جداگانه و مونتاژ نشده دریافت کرد.(12).
1) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«،نشریه 14 / 8 / 1359، به نقل از رادیو صوت الجماهیر.
2) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، نشریه 16 / 8 / 1359.
3) پیشین.
4) مأخذ 9، ص 148.
5) مأخذ 112.
6) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«،نشریه 20 / 8 / 1359.
7) با توجه به موضعگیری برخی از کشورها در برابر سیاست فرانسه در تجهیز اتمی عراق و حمله اسرائیل به راکتور اتمی عراق که با کمک فرانسویها برپا شده بود. قول مساعد نخست وزیر فرانسه در ملاقاتهایش با طارق عزیز از مفهوم و معنای خاصی برخوردار بود و از سیاستهای جدی و گسترده فرانسه در منطقه خلیج فارس حکایت میکرد.
8) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، نشریه 23 / 8 / 1359، به نقل از رادیو کویت، 22 / 8 / 1359.
9) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، نشریه 27 / 8 / 1359، به نقل از هفته نامه لوپوئن، چاپ پاریس.
10) روزنامه انقلاب اسلامی، 17 / 9 / 1359، به نقل از فیگارو.
11) خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، نشریه 280، 3 / 10 / 1359، به نقل از خبرگزاری آسوشیتد پرس، 2 / 10 / 1359.
12) روزنامه جمهوری اسلامی، 27 / 10 / 1359، به نقل از خبرگزاری فرانسه، 4 / 10 / 1359.
