نگرانی امریکا و کشورهای منطقه از تأثیرات پیروزی انقلاب اسلامی در منطقه و احتمال وقوع بحران و تزلزل در درون این کشورها و همچنین ناتوانی امریکا در نفوذ و تأثیرگذاری بر مواضع ایران و به ویژه تلاش برای آزادسازی گروگانهایش که در لانه جاسوسی گرفتار شده بودند، منجر به حمایت امریکا از تهاجم نظامی عراق به منظور اعمال فشار بر ایران شد. اعتماد به پیروزی عراق در یک «جنگ محدود و برق آسا» (1) مورد توجه و ملاحظه کشورهای منطقه نیز بود. ضمن این که احتمال تضعیف و تعدیل جمهوری اسلامی به عنوان بخشی از نتایج تهاجم عراق، کشورهای منطقه را به حصول نتیجه امیدوار کرده بود و لذا حمایت خود را از عراق دریغ نداشتند، به گزارش نشریه ژون آفریک 45 روز پیش از شروع حمله عراق، دولت سعودی گزارشی محرمانه از اوضاع سیاسی، نظامی و اقتصادی ایران را به هنگام بازدید صدام از عربستان به وی هدیه کرد.
بنابراین، توافق کلی در سطح منطقه برای حمایت از تهاجم عراق به صورت محدود و کوتاه مدت وجود داشت. امریکاییها کمترین نتیجهای را که به صورت کوتاه مدت – در پی حمله عراق به ایران – برای خود پیشبینی میکردند، آزادسازی گروگانهای امریکایی و در درازمدت، گرایش دوباره ایران به سمت امریکا به منظور دستیابی به سلاح و قطعات برای ادامه جنگ در برابر عراق بود. به همین دلیل، کارتر در روز دوم جنگ گفت:
»جنگ ایران و عراق ممکن است به آزادی گروگانهای امریکایی منجر شود. جنگ میتواند ایران را در مورد لزوم صلح و قبول قوانین بینالمللی متقاعد نماید. خبرهای رسیده حاکی از تمایل شدید ایرانیان برای حل اختلافات با ما می‌باشد.«(2).
ادموند ماسکی وزیر خارجه وقت امریکا نیز در مجمع عمومی سازمان ملل گفت:
»امنیت ایران و ثبات منطقه به وجود یک ایران یکپارچه و نیرومند و مستقل بستگی دارد. (3).
اگر ایران بخواهد به تعهداتش عمل کند باید گروگانها را آزاد کند. رهایی گروگانها به
تحریمهای ایران خاتمه میدهد و آثار گوناگونی به جای خواهد گذاشت. امریکا آماده است پس از آزادی گروگانها بر اساس احترام متقابل و برابری، کلیه مسائل حل نشده و سوء تفاهمهایی که ایران و امریکا را جدا ساخته، مورد رسیدگی قرار دهد.«(4).
اظهار نظر مقامهای امریکایی به ویژه تأکیدشان بر «یکپارچگی ایران» تنها سه روز پس از آغاز جنگ، نمایانگر تغییر موضع آنها بود. امریکاییها پیشبینی میکردند که ایران بر اثر فشارهای وضعیت جدید به دلیل نیاز به حمایتهای سیاسی و تسلیحاتی، الزاما مناسبات خود را با امریکا عادی خواهد کرد، (5) چنانکه رئیس جمهور وقت امریکا اعلام کرد:
»ایالات متحده خواهان برقرار کردن روابط عادی خود با ایران است زیرا در این برهه زمانی این اقدام به نفع طرفین است… ما بسیار محتاط بودهایم و سعی کردهایم به ایران بفهمانیم که ما بیطرف میمانیم و هیچ اقدامی جهت تنبیه ایران انجام نمیدهیم و فقط میخواهیم گروگانها را آزاد کنیم.«(6).
ناکامی عراق و آشکار شدن تواناییهای نظامی و قابلیت سیاسی ایران در مهار کردن بحران، بیش از همه در تغییر موضع امریکا نقش داشت. بیگمان، اگر تهاجم عراق به نتیجه میرسید و یا اوضاع به گونهای اساسی در ایران تغییر میکرد، موضع امریکا با توجه به واقعیات موجود، به گونهای دیگر ظاهر میشد.
در عین حال، سیاست امریکا در برابر ایران در کمند گروگانها گرفتار بود لذا در این وضعیت، مواضع دمکراتها بیشتر معطوف به تلاش برای آزادی گروگانها و در نتیجه، پیروزی در انتخابات بود. امریکا امیدوار بود با گرفتار شدن ایران در جنگ،معضل گروگانها حل و فصل شود. موضع جمهوری خواهان نیز قابل توجه بود، چنان که کیسینجر طی تحلیلی اعلام کرد:
»پیروزی هر یک از دو طرف درگیر در جنگ ایران و عراق موجب بروز مشکلات مختلفی برای منافع امریکا میشود.«(7).
ریگان نامزد جمهوری خواهان در انتخابات رئیس جمهوری امریکا در نطق انتخاباتی خود با حمله به سیاستهای کارتر اعلام کرد:
»آنچه اکنون در ایران و عراق رخ داده، نتایج سیاستهای دولت کارتر ظرف سه تا شش ماه گذشته است. عدم قاطعیت سیاست خارجی و ضعف توانایی نیروی دفاعی امریکا قابل سرزنش است. اوضاع بسیار خطرناک است و بدبختانه میتواند تأمین نفت جهان غرب را در معرض تهدید قرار دهد.«(8).
اظهارات جدید مقامهای امریکا برای عراقیها مفهوم خاصی داشت؛ در واقع، این موضعگیریها برداشت و باورهای عراق را در مورد اهداف امریکا در جنگ و وعدههایی که برای تشویق و ترغیب ا ین کشور (عراق) برای تهاجم به ایران به سران بعثی داده بود، عمیقا تحت تأثیر قرار داد.
1) کیسینجر وزیر خارجه اسبق امریکا در مورد حمله عراق چنین پیشبینی کرد: «جنگ حداکثر ظرف 10 روز با پیروزی عراق پایان خواهد یافت.«.
2) مأخذ 4، به نقل از خبرگزاری رویتر.
3) چند روز بعد، وزیر خارجه وقت عربستان، سعودالفیصل، در یک موضعگیری گفت: «تجزیه ایران نه به سعود منطقه خلیج فارس است و نه به سود عربستان سعودی.«.
4) پیشین، به نقل از رادیو امریکا.
5) رادیو امریکا بلافاصله پس از شروع جنگ در تاریخ 31 / 6 / 1359 طی گزارشی از وضعیت ارتش ایران گفت: «هواپیماها و تانکهای پیشرفته امریکایی که دراختیار ارتش ایران قرار دارد به علت نبودن لوازم یدکی که از تحریم اقتصادی امریکا ناشی شده است، شدیدا آسیبپذیر است.«(خبرگزاری پارس، «گزارشهای ویژه«، به نقل از رادیو امریکا، 9 / 7 / 1359(.
6) روزنامه کیهان، 10 / 7 / 1359.
7) خبرگزاری پارس، «گزارش ویژه» 7 / 7 / 1359، به نقل از رادیو آمریکا، 6 / 7 / 1359.
8) روزنامه اطلاعات، 5 / 7 / 1359.
