براساس منشور ملل متحد، شورای امنیت مسئولیت اصلی حفظ صلح و امنیت
بینالمللی را به عهده دارد (ماده 24) و تمامی اعضای ملل متحد با این موضع موافقاند که تصمیمهای شورای امنیت را طبق این منشور بپذیرند و اجرا کنند (مادهی 25(. بر همین اساس، جمهوری اسلامی ایران به دنبال اقدام عراق در به کارگیری مکرر سلاحهای شیمیایی علیه نظامیان و
غیرنظامیان، موضوع را به دبیر کل سازمان ملل گزارش میداد. همان طور که در گفتار قبل اشاره شد رژیم عراق از همان نخستین هفتههای جنگ، سلاحهای شیمیایی را علیه نظامیان به کار گرفت. در 28 اکتبر 1983 (6 آبان 1362(، ایران طی نامهای رسمی به سازمان ملل، با اعلام اینکه عراق علیه نیروهای ایران سلاحهای شیمیایی به کار برده است، تقاضا کرد که دبیر کل برای بررسی موضوع، گروه کارشناسی را اعزام کند. این تقاضا در 3 نوامبر 1983 (12 آبان 1362) نیز تکرار شد. حاصل کار اعزام گروه کارشناسی سازمان ملل متحد، تهیهی گزارشی بود که به کارگیری سلاحهای شیمیایی علیه ایران را تأیید میکرد. در پی آن شورای امنیت بیانیهی 30 مارس 1984 (10 فروردین 1363) را صادر کرد که در آن به طور کلی کاربرد سلاحهای شیمیایی را محکوم و بر لزوم احترام به پروتکل 1925 ژنو تأکید شده بود. در این بیانیه عراق به عنوان به کار گیرندهی سلاحهای شیمیایی محکوم نشد. ادامهی استفادهی عراق از سلاحهای شیمیایی – به ویژه در عملیات بدر در اسفند 1362 و فروردین 1364 (مارس 1985) – سبب شد تا جمهوری اسلامی ایران از دبیر کل سازمان ملل متحد درخواست بررسی و تحقیق کند. دبیر کل، دکتر مانوئل دومینگوئز، یکی از چهار کارشناس قبلی را مأمور بازدید و معاینهی مصدومان شیمیایی که در چند بیمارستان اروپا (بلژیک، آلمان غربی و انگلستان) بستری بودند، کرد. دکتر دومینگوئز از 1 تا 5 آوریل از مصدومان بازدید کرد و در تاریخ 8 آوریل (19 فروردین 1364) گزارش خود را به دبیر کل ارائه داد. در نتیجهگیری این گزارش آمده است. 1 – سلاحهای شیمیایی در طول ماه مارس (اسفند 63 و فروردین 64) در جنگ ایران و عراق به کار گرفته شده است. 2 – از گاز ایپریت استفاده شده که به سربازان ایرانی صدمه زده است. 3 – طبق اظهار بیشتر مصدومان، حمله با بمبهایی که از هواپیما رها شده، صورت گرفته است.
4 – احتمال دارد که گاز هیدروسیانیک به تنهایی یا همراه با گاز ایپریت به کار رفته باشد.
دبیر کل گزارش مزبور را همراه با نامهای خطاب به رئیس شورای امنیت به شورا تسلیم کرد. (1) شورای امنیت در این باره در 25 آوریل 1985 (15 اردیبهشت 1364(، بیانیهای صادر کرد. بیانیهی مزبور، با ابراز نگرانی از اینکه در جنگ ایران و عراق در ماه مارس 1985 سلاحهای شیمیایی علیه نیروهای ایران به کار گرفته شده است، استفادهی مکرر از سلاحهای شیمیایی و استفادهی احتمالی از آنها در آینده را قویا محکوم کرد و خواستار رعایت پروتکل 1925 و همه جنبههای حقوقی – انسانی در جنگ شد. (1) در این بیانیه، به صراحت از عراق به عنوان به کار گیرندهی سلاح شیمیایی یاد نشده است. هر چند در گزارش دکتر دومینگوئز به این امر اشاره شده و کاربرد سلاحهای شیمیایی علیه نیروهای ایرانی را تصریح کرده است، اما باز هم حق این بود که به کاربرندهی سلاحها نیز معرفی میشد. همچنین بیانیه هیچ ضمانت اجراییای، به جز ابراز نگرانی، دربر ندارد. (2).
با آغاز عملیات والفجر 8 در منطقهی فاو در تاریخ 20 بهمن 1364 (9 فوریه 1986(، عراق بار دیگر سلاحهای شیمیایی را به کار گرفت. جمهوری اسلامی ایران با اعلام این موضوع به دبیر کل سازمان ملل متحد، اعزام هیئت کارشناسی به منطقه را خواستار شد. دبیر کل هم هیئت کارشناسی به ایران فرستاد.
هیئت از 26 فوریه تا 3 مارس 1986 (7 تا 12 اسفند 1364) در ایران به سر برد، اما به منطقه عملیات عزیمت نکرد.
در نتیجهگیری گزارشی که این هیئت تهیه کرد، اعلام شد که هیئت از تعداد زیاد مصدومان و دامنهی وسیع کاربرد سلاحهای شیمیایی – به ویژه فوت یک مصدوم در حضور هیئت – به شدت تکان خورد و عمیقا نگران است که با وجود آنکه گزارشهای سالهای 1984 و 1985، کاربرد سلاحهای شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی تأیید کرده است، این کاربرد ادامه دارد؛ موضوعی که
آشکارا با پروتکل 1925 متناقض است. همچنین، هیئت از کاربرد گاز خردل (ایپریت) یقین پیدا کرد و به نحوهی کاربرد آن نیز که از طریق پرتاب بمب از هواپیما بوده است، اذعان کرد. چند تن از سربازان عراقی، که خود قربانی سلاحهای شیمیایی بودند، به هیئت صراحتا اظهار کردند که با بمبهایی که از هواپیماهای عراقی پرتاب شده است، مصدوم شدهاند. در مقایسه با کاربرد سلاحهای شیمیایی در سال 1984، این بار کاربرد آن وسیعتر بوده است و سرانجام اینکه:
الف) در موارد متعددی، نیروهای عراقی سلاحهای شیمیایی را علیه نیروهای ایرانی به کار بردهاند.
ب) گاز خردل عمدهترین عنصری است که در سلاحهای شیمیایی به کار برده شده، هر چند در برخی از موارد گازهای اعصاب نیز به کار گرفته شده است.
دبیر کل ضمن ارائهی گزارش هیئت، در تاریخ 16 مارس 1986 (25 اسفند 1364) به شورای امنیت اعلام کرد که نمیتواند از ابراز تأسف نسبت به اینکه طبق بررسی کارشناسان، سلاحهای شیمیایی علیه نیروهای ایرانی – در جریان حملهی اخیر ایران به سرزمین عراق – به کار گرفته شده است، خودداری کند و کاربرد سلاحهای شیمیایی را قویا محکوم میکند. در مورد حاضر، این سلاحها برخلاف پروتکل 1925 علیه نیروهای ایرانی در منازعهی ایران و عراق به کار گرفته شده است. (3).
شورای امنیت پس از رسیدگی به گزارش دبیر کل و هیئت اعزامی وی، بیانیهای در تاریخ 21 مارس 1986 (1 فروردین 1365) صادر کرد که طی آن، آمده است:
»اعضای شورا عمیقا از نتیجهگیری متفقالقول گزارش کارشناسان حاکی از اینکه سلاحهای شیمیایی در موارد بسیاری، توسط نیروهای عراقی علیه نیروهای ایرانی و اخیرا، در جریان حملهی ایران به داخل سرزمین عراق به کار گرفته شده است، نگراناند. اعضای شورا قویا، این کاربرد مداوم سلاحهای شیمیایی را که با پروتکل 1925 ژنو مبنی بر ممنوعیت کاربرد سلاحهای
شیمیایی در جنگها مغایر است، محکوم مینمایند.» در قسمتهای دیگر این بیانیه، با اشاره به بیانیههای قبلی، رعایت پروتکل 1925 درخواست و ادامهی جنگ محکوم شده است. در بیانیهی مزبور، برای نخستین بار، عراق با ذکر نام (به عنوان به کار برندهی سلاحهای شیمیایی) مورد خطاب شورای امنیت قرار گرفته است و نیز ارتباط کاربرد سلاحهای شیمیایی با کل مسئلهی جنگ ضعیفتر و کمرنگتر شده است. ضمن آنکه از دیگر ایرادها نسبت به شورا، از جمله خودداری از صدور قطعنامه به جای بیانیه و نیز فقدان تمهیداتی، مانند ضوابط اجرایی بیانیه و تنبیه طرف خاطی (عراق) سخنی به میان نمیآید، و با تصریح حملهی ایران به داخل سرزمین عراق و ذکر نام عراق به عنوان طرفی که قطعنامهی 582 را پذیرفته، سعی در دلجویی از عراق شده است. (4).
در مجموع، این بیانیه نشان دهندهی عدم رعایت بیطرفی شورای امنیت در مخاصمهی میان ایران و عراق است؛ هر چند که طرفداری از عراق در این بیانیه نسبت به بیانیههای قبل کمرنگتر است.
همچنین به دنبال عملیاتهای نیروهای جمهوری اسلامی ایران در جبهههای غرب و جنوب در فروردین 1366، بار دیگر ارتش عراق سلاحهای شیمیایی را در سطح وسیعی به کار گرفت. در پی آن ایران اعزام هیئت کارشناسی را از دبیر کل سازمان ملل خواستار شد و عراق نیز برای آنکه از ایران عقب نماند، با ادعای کاربرد سلاحهای شیمیایی از طرف ایران، درخواست مشابهی کرد. هیئت کارشناسان از 22 تا 29 آوریل (2 تا 9 اردیبهشت 1366) در ایران به تحقیق پرداخت و از 29 آوریل تا 3 مه 1987 در عراق به سر برد. این بار نیز، هیئت اعزامی تأکید کرد که نیروهای عراقی بارها، از سلاحهای شیمیایی، بمبهای هوایی و به احتمال زیاد، راکت علیه غیرنظامیان و نظامیان استفاده کردهاند و از گاز خردل، دیکلرید و دیاتیل سولفید و در بعضی از موارد احتمالا عاملهای عصبی استفاده شده است. در ضمن، در این گزارش به تعدادی از مصدومان عراقی که با سلاحهای شیمیایی صدمه دیدهاند، اشاره شده است.
دبیر کل گزارش مزبور را همراه با نامهای در تاریخ 8 مه به شورای امنیت تسلیم کرد. در این گزارش وی ضمن ابراز تأسف، از کاربرد سلاحهای شیمیایی عمیقا ابراز نگرانی کرد. وی همچنین تصریح کرد که نیروهای عراقی مجددا از سلاحهای شیمیایی علیه نیروهای نظامی و غیرنظامی ایران استفاده کردهاند و نیروهای عراقی نیز به دلیل استفاده از عوامل شیمیایی جراحتهایی را متحمل شدهاند. (5) شورای امنیت در رسیدگی به گزارش هیئت و نامهی دبیر کل در تاریخ 14 مه 1987 (24 اردیبهشت 1366) بیانیهای صادر کرد که در آن آمده است:
»اعضای شورا از نتیجهگیری به اتفاق آراء کارشناسان که سلاحهای شیمیایی به طور مکرر توسط نیروهای عراقی علیه نیروهای ایرانی به کار رفته است و افراد غیرنظامی در ایران نیز از سلاحهای شیمیایی مجروح شدهاند و اینکه افراد نظامی عراق نیز از مواد شیمیایی جراحتهایی را متحمل شدهاند (6)، عمیقا وحشتزده شدهاند. آنان بار دیگر استفادهی مکرر از سلاحهای شیمیایی، را که نقض آشکار پروتکل 1925 ژنو می‌باشد و در آن به کار رفتن سلاحهای شیمیایی در جنگ صریحا منع شده است، قویا محکوم میکنند.» (7).
پیش از صدور بیانیهی شورای امنیت، نمایندهی جمهوری اسلامی ایران هجده حلقه فیلم ویدئویی را که از برنامهی پانورامای تلویزیون انگلستان، با عنوان «اسرار سامرا» تهیه شده و مؤید اثبات تولید و استفادهی عراق از سلاحهای شیمیایی بود، در اختیار این شورا گذاشت. (8).
پس از صدور بیانیهی 14 مه 1987 (24 اردیبهشت 1366(، استفاده عراق از سلاحهای شیمیایی، همچنان ادامه یافت. در 28 مارس 1988 (8 فروردین 1367(، دبیر کل سازمان ملل متحد طی بیانیهای اعلام کرد که در مورد
کاربرد سلاحهای شیمیایی با رئیس کمیتهی بینالمللی صلیب سرخ در تماس است. در این بیانیه، دبیر کل ابراز کرد که با تأسف، شواهد بسیار فراوانی در مورد کاربرد سلاحهای شیمیایی در چند روز گذشته از طرف نیروهای عراقی در دست دارد که ضایعات فراوانی از جمله به شهروندان غیرنظامی هر دو کشور ایران و عراق وارد کرده است. در این بیانیه افزوده شده که دبیر کل بارها به صراحت، کاربرد سلاحهای شیمیایی را با هر بهانهای ممنوع اعلام کرده است. (8).
در تاریخهای 17 و 19 مارس 1988 (27 و 29 اسفند 1366(، جمهوری اسلامی ایران با فرستادن چهار نامه به دبیر کل سازمان ملل اعلام کرد که عراق در منطقهی عملیاتی والفجر 10، مناطق اطراف ایوان و حتی مناطق کردنشین عراق و شهر حلبچه نیز سلاحهای شیمیایی به کار برده است. (8) بدین ترتیب، جمهوری اسلامی ایران اعزام هیئت کارشناسی برای بررسی این موضوع را خواستار شد. (8).
به دنبال درخواستهای مکرر ایران، دبیر کل در تاریخ 25 مارس، دکتر دومینگوئز، کارشناس پزشکی برگزیدهی خود را که در تمامی بازدیدهای پیشین شرکت داشت، به ایران فرستاد. وی افزون بر ایران، از عراق نیز بازدید و گزارش خود را مبنی بر استفاده از سلاحهای شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان ایرانی و همچنین، نظامیان عراقی، به شرح زیر به دبیر کل تسلیم کرد:
1 – براساس بررسیهای کلینیکی که در جمهوری اسلامی ایران به عمل آوردم، بدین نتیجهی قطعی رسیدم، بیمارانی که تعداد درخور توجهی از آنان غیرنظامی نیز بودند، با سلاحهای شیمیایی مصدوم شدهاند.
2 – عامل اصلی مخرب شیمیایی به کار برده شده، ایپریت (گاز خردل) بود، ضمن آنکه از عنصر غالب استیلوکولین استریس نیز استفاده شده بود.
3 – براساس بررسیهای کلینیکی در عراق، مشاهده شد که تمامی بیمارانی که با سلاحهای شیمیایی مصدوم شدهاند، نظامی بودند.
4 – سلاح مخرب شیمیایی استفاده شده در این موارد، گاز خردل (ایپریت) بود
و همچنین شواهدی دال بر استفادهی احتمالی از عنصر غالب استیلوکولین در مقادیر کم دیده میشد، اما در این مورد، نتیجهی قاطعی به دست نیامد.
5 – در هیچ یک از دو مرحله بررسی، نتیجهی قاطعی در مورد دامنهی کاربرد سلاحهای شیمیایی و نحوهی استفاده از آن به دست نیامد.
6 – اظهارات بیماران در هر دو کشور در مورد تاریخ مصدوم شدن آنان با سلاحهای شیمیایی با یافتههای من در حین بررسی پزشکی منطبق بود. (9).
دبیر کل این گزارش را به ضمیمهی نامهای در تاریخ 25 آوریل 1988 (5 فروردین 1367) به شورای امنیت تقدیم کرد که نتیجهی آن، صدور قطعنامهی 612 آن شورا به شرح زیر بود:
»شورای امنیت، با بررسی گزارش 25 آوریل 1988 (19823 / S) هیئت اعزامی دبیر کل، برای بررسی اتهام کاربرد سلاحهای شیمیایی در منازعه میان جمهوری اسلامی ایران و عراق، با نگرانی از نتیجهگیری هیئت مبنی بر اینکه کاربرد سلاحهای شیمیایی در منازعه حتی در مقیاسی گستردهتر از پیش ادامه دارد:
1 – بر الزام فوری رعایت دقیق مفاد پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفهکننده، مسموم و دیگر گازها و مواد میکروبی در جنگ که در 17 ژوئیه 1925 در ژنو امضاء شده است، تأکید میکند.
2 – استفاده مکرر از سلاحهای شیمیایی در منازعهی میان ایران و عراق را که با پروتکل ژنو مغایر است، به شدت محکوم میکند.
3 – از دو طرف انتظار دارد که در آینده، طبق تعهداتشان نسبت به پروتکل ژنو، از کاربرد سلاحهای شیمیایی خودداری کنند.
4 – از تمامی کشورها درخواست میکند که بر ادامهی اعمال یا برقراری کنترل شدید بر صدور تولیدات شیمیایی به طرفهای مخاصمه، که در ساخت سلاحهای شیمیایی به کار گرفته میشود، بیفزایند.
5 – تصمیم میگیرد موضوع را همچنان تحت بررسی داشته باشد و عزم خود را برای رسیدگی به اجرای این قطعنامه ابراز میکند.«
پس از گذشت بیش از چهار سال از نخستین بررسی کاربرد سلاحهای شیمیایی در شورای امنیت سازمان ملل، این نخستین قطعنامهای است که در این باره صادر شده است.
در قطعنامهی 612 بیآنکه از کشور ویژهای به عنوان استفاده کنندهی سلاحهای شیمیایی یاد شود، برای رسیدگی به دیگر شکایتها، بدان گونه که ایران درخواست کرده بود، به مکانیسمهایی توجه و در این مورد، نیز به نقش دبیر کل هیچ اشارهای نشده است. همچنین مضمون قطعنامه به صورتی است که تعهد حقوقی الزامآوری براساس خود قطعنامهی شورا، برای پیروی از تعهدات ناشی از دیگر منابع حقوق بینالملل – یعنی پروتکل ژنو – ایجاد نمیکند. در واقع، شورا عنوان اسناد صادر شدهی خود را تغییر داده است، نه مضمون و محتوای آن را. (10).
هر چند قطعنامهی شمارهی 612 حاوی نکات مثبتی بود که از ادامهی کاربرد سلاحهای شیمیایی به دست ارتش عراق جلوگیری میکرد، اما رژیم بغداد مجددا، در تاریخهای 17 و 18 مه (27 و 28 اردیبهشت 1367) و 16 و 17 ژوئن 1988 (26 و 27 خرداد 1367) علیه ایران، به ویژه غیرنظامیان از سلاحهای شیمیایی استفاده کرد.
در تاریخ 19 مه، جمهوری اسلامی ایران، طی نامهای به دبیر کل اطلاع داد که در تاریخهای مزبور سلاحهای شیمیایی علیه چند دهکده در منطقهی غرب و جنوب ایران به کار گرفته شده است و این نتیجهی فاجعهآمیز خودداری از اقدامات تنبیهی و بازدارنده از جانب جامعهی جهانی است… در این نامه، تقاضای بازرسی از منطقه هدف نیز مطرح شده بود. (11).
در پی این درخواست، دبیر کل کارشناسان خود (دکتر دومینگوئز، دکتر اریک دالگرن) و مدیر قسمت خلع سلاح سازمان ملل متحد (به عنوان افسر رابط) را از تاریخ 1 تا 5 ژوئیه 1988 (10 تا 14 تیر 1367) به منطقه اعزام نمود که هیئت کارشناسی ادعاهای ایران را تأیید کرد.
هنوز شورای امنیت درباره گزارش بازدیدهای ماه ژوئیهی هیئت کارشناسان
تصمیمی اتخاذ نکرده بود که در تاریخ 3 اوت 1988 (12 مرداد 1367(، وزیر امور خارجهی جمهوری اسلامی ایران طی نامهای به دبیر کل سازمان ملل اعلام کرد که عراق منطقهی شیخ عثمان (مجاور شهر اشنویه) را بمباران شیمیایی کرده است. (12).
براساس قطعنامهی 612، دبیر کل هیئتی مرکب از آقای دکتر اریک دالگران، سرهنگ اولریش ایموبرستگ (که در بررسیهای سالهای 1986، 1984 و 1987 نیز شرکت داشت) و دکتر وان هیجست مدیر سابق مرکز کنترل سموم هلند را به همراه مدیر قسمت خلع سلاح سازمان ملل متحد مأمور بازرسی کرد. هیئت از 12 تا 14 اوت در ایران به تحقیق و بررسی موضوع پرداخت. در بند پ نتیجهگیری گزارش هیئت آمده است:
»از بررسی قسمت انتهایی و ترکشهای متعدد باقی مانده در محل میتوان نتیجه گرفت که از بمبهایی شبیه آنچه در سالهای 1987، 1986، 1984 و 1988 به کار گرفته شده، مجددا، علیه غیرنظامیان ایران در حمله هوایی عراق به اشنویه استفاده شده است.» (12).
در مقدمهی این گزارش نیز آمده است:
»با توجه به شواهدی که در جریان مأموریت خود به دست آوردیم، با تأسف فراوان به این نتیجه رسیدیم که خلاف درخواستهای مکرر سازمان ملل متحد، علیه شهروندان غیرنظامی ایران در منطقهی مجاور شهری که در برابر چنین حملههایی فاقد هر گونه دفاع است؛ از سلاحهای شیمیایی استفاده شده است. این واقعیت که کودکان نیز قربانی شدهاند، یک بار دیگر پیامدهای غیرقابل قبول چنین حملههایی را ثابت میکند. استفاده از سلاحهای شیمیایی علیه غیرنظامیان مشخصا حمله به وجدان بشری است و باید قویا مردود شود…» (13).
دبیر کل گزارش را در اختیار شورای امنیت گذاشت و ضمن آن از استفاده از سلاحهای شیمیایی در یکی از شهرها و علیه غیرنظامیان ایران که در برابر چنین حملههایی فاقد هر گونه دفاع است، عمیقا ابراز تأسف کرد. (14).
در تاریخ 26 اوت 1988 (4 شهریور 1367(، شورای امنیت براساس گزارشهای هیئت کارشناسی اعزامی قطعنامهی 620 را به شرح زیر صادر کرد:
»شورای امنیت، با یادآوری قطعنامه 612 خود و با بررسی گزارشهای 20 و 25 ژوئیه و 19 اوت 1988 (15) هیئتهای اعزامی دبیر کل برای بررسی ادعاهای استفاده از سلاحهای شیمیایی در مناقشهی میان جمهوری اسلامی ایران و عراق، با ابراز تأسف عمیق از نتایج تحقیقات هیئتها مبنی بر اینکه استفاده از سلاحهای شیمیایی در مخاصمه میان ایران و عراق تداوم یافته و چنین استفادهای علیه ایران شدت یافته و تکرار شده است، همچنین با ابراز نگرانی عمیق از خطر استفادهی احتمالی از سلاحهای شیمیایی در آینده با در نظر گرفتن مذاکرات جاری کنفرانس خلع سلاح دربارهی ممنوعیت کامل و مؤثر توسعه، تولید و انبار کردن سلاحهای شیمیایی و نیز نابودی آنها، با عزم راسخ برای شدت بخشیدن به تلاشهای خود، به منظور پایان دادن به هر گونه استفاده از سلاحهای شیمیایی، در حال حاضر و آینده، که با تعهدات بینالمللی مغایر باشد:
1 – استفاده از سلاح شیمیایی در مناقشه ایران و عراق را که با تعهدات مطابق با پروتکل ممنوعیت استفاده از گازهای خفهکننده، سمی و دیگر گازها و مواد میکروبی در جنگ، که در 17 ژوئن 1925 در ژنو امضا شده است، و قطعنامهی 612 شورای امنیت مغایر است، به شدت محکوم میکند.
2 – دبیر کل را تشویق میکند که در پاسخ به اتهامات ارائه شده به وی از سوی هر دولت عضو، مبنی بر استفاده از سلاحهای شیمیایی، باکتریولوژیک (بیولوژیک) و سمی و نقض احتمالی پروتکل 1925 ژنو یا دیگر قوانین مربوط در حقوق بینالملل عمومی به سرعت، تحقیقاتی را انجام دهد تا شواهد را بررسی و نتایج را گزارش کند.
3 – از تمامی دولتها میخواهد که بر صادرات محصولات شیمیایی به شدت نظارت کنند، به ویژه در مورد کشورهای درگیر و زمانی که استفادهی آنها از سلاحهای
شیمیایی با تعهدات بینالمللی مغایر یا شواهد کافی دال بر این امر در دست باشد.
4 – تصمیم میگیرد که با توجه به تحقیقات دبیر کل، در صورت ارتکاب هر گونه استفاده از سلاحهای شیمیایی در آینده در مغایرت با حقوق بینالملل، از سوی هر کس و هر زمان، مسئله را به سرعت بررسی و مطابق با منشور ملل متحد، اقدامهای مناسب و مؤثری را اتخاذ کند.» (16).
قطعنامهی 620 جدای از نقصهای اساسیاش، مهمترین سندی است که شورای امنیت طی هشت سال تجاوز عراق، استفادهی مکرر این کشور از عوامل شیمیایی علیه افراد غیرنظامی و نظامی ایران صادر کرده است.
در پایان این قسمت به بخشی از نامه 9 دسامبر 1991 دبیر کل سازمان ملل دربارهی اجرای قطعنامهی 598 اشاره میشود. هر چند دبیر کل برای واداشتن رژیم عراق به عدم کاربرد سلاحهای شیمیایی علیه شهروندان و نظامیان ایران کوششهای زیادی کرد، اما به علت جو حاکم بر شورای امنیت و وجود چهار عضو قدرتمند دارای حق وتو (امریکا، شوروی سابق، انگلستان و فرانسه(، که همواره پشتیبان عراق بودند و بخش اعظم این تسلیحات مرگبار را این کشورها و متحدان نزدیک آنان در اختیار ارتش متجاوز عراق قرار میدادند، هرگز رژیم صدام را به دلیل به کارگیری سلاحهای شیمیایی علیه نظامیان و غیرنظامیان ایران محکوم نکردند.
دبیر کل در بند 8 گزارش خود به شورای امنیت درباره اجرای قطعنامه 598 آورده است.
»از میان موارد متعدد نقض حقوق انسانی که طی جنگ ایران و عراق رخ داده، سازمان ملل متحد یا کمیتهی بینالمللی صلیب سرخ موارد بسیاری را ثبت کردهاند. با کمال تأسف، این گزارشها از وجود شواهدی از موارد نقض جدی حقوق انسانی حاکی است. در یک مورد، من موظف بودم با تأسف عمیق این یافته کارشناسان را یادآور شوم که سلاحهای شیمیایی علیه غیرنظامیان ایرانی در منطقهای در نزدیکی یکی از شهرهای عاری از هر گونه حفاظت در برابر این حملهها به کار رفته است.» (17).
1) مأخذ 53، ص 185.
2) مأخذ 53، ص 187.
3) مأخذ 53، ص 189 و 190.
4) مأخذ 53، ص 192.
5) منوچهر پارسادوست، نقش سازمان ملل در جنگ عراق و ایران، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1371، ص 641.
6) در برخی از مناطقی که به تصرف نیروهای ایرانی درمیآمد، نیروهای عراقی با سلاح شیمیایی حتی خاک و سربازان خود را هدف قرار میدادند. دعوت عراق از دبیر کل سازمان ملل برای اعزام هیئت کارشناسی برای سرپوش گذاشتن بر این جنایتها بوده است.
7) روزنامه کیهان، 24 / 2 / 1366، ص 3.
8) مأخذ 53، ص 195.
9) مأخذ 51، ص 1 تا 3.
10) مأخذ 53، ص 201.
11) مأخذ 53، ص 204.
12) مأخذ 53، ص 205.
13) مأخذ 53، ص 206.
14) مأخذ 53، ص 206 و 207.
15) S/20134, Add. 1, S/20063, Add. 1, S/20000.
16) اسماعیل منصوری لاریجانی، بررسی حقوقی – سیاسی تجاوز عراق به جمهوری اسلامی ایران، تهران: انتشارات تابان، 1379، ص 167.
17) مأخذ 53، ص 108.
