تلاشهای پنهانی امریکا برای برقراری رابطه با ایران و آثار احتمالی
این رابطه در تغییر موازنه سیاسی – نظامی در منطقه خلیجفارس و خاورمیانه به سود امریکا، مواضع و رفتار شوروی را در برخورد با ایران و عراق و امریکا عمیقا تحت تأثیر قرار دارد که بخشی از نشانههای آن در برخورد تبلیغاتی روسها علیه ایران و تجهیز و تقویت عراق، ظهور کرد.
در عین حال شوروی با توجه به شکست سیاست پنهانی امریکا برای برقراری رابطه با ایران و به دستگیری ابتکار عمل در جنگ ایران و عراق، علیرغم موضعگیری و تشدید فشار علیه ایران، یک هیئت اقتصادی به ریاست کنستانتین کاتاشف رئیس کمیته دولتی روابط اقتصاد خارجی شوروی به تهران اعزام کرد. آقای هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی در ملاقات با کاتاشف از مواضع شوروی در برخورد با ایران به ویژه حمایت شوروی از عراق انتقاد کرد:
»متأسفانه مسئولین کشور شما به ادلهای که برای ما قابل قبول نیست، به گونهای دیگر عمل میکنند. شما با توجه به اینکه میدانید عراق کشور متجاوزیست چرا او را تقویت میکنید تا برای ناتوان کردن یک کشور شدیدا ضد امپریالیستی تلاش کند؟ شما که میبینید عراق برخلاف تمام موازین بینالمللی عمل میکند، چطور به او کمک میکنید تا به انقلاب مردمی و ضد امپریالیستی ایران صدمه وارد کند؟» (1).
آقای هاشمی در ادامه با اشاره به مواضع تبلیغاتی شوروی علیه ایران اظهار کرد:
»متأسفانه در رابطه برخورد اخیر ما با امریکا، شما در رسانههای جمعی خودتان این مسئله را به گونهای مطرح کردید که گویا ایران به خواست امریکا میخواهد جنگ را طولانی کند، حال آنکه حق این بود که شما در رسانههایتان از این حرکت ما به عنوان یک پیروزی بزرگ از یک کشور جهان سوم یاد میکردید.» (2).
همچنین رئیس جمهور در ملاقات با این هیئت ضمن اشاره به
مواضع ایران در مسئله افغانستان و مشکلاتی که شوروی با تداوم حضور نظامی در این کشور، درگیر آن شده است، اظهار کرد:
»ما در رابطه با افغانستان که مسئله شماست، حاضر شدیم همکاری کنیم تا این کشور به صورت مستقل باقی بماند و غربیها در آنجا حاضر نباشند، این مسئله را دوستانه مطرح کردیم و نمیخواهیم یک حرکت سیاسی انجام دهیم، اما شما با حضور نظامیتان در آنجا، متأسفانه کار را گره میزنید.» (3).
تداوم تیرگی در روابط سیاسی ایران و شوروی به ادامه حملات تبلیغاتی دو کشور علیه یکدیگر منجر شد. به ویژه در وضعیتی که عراق به شهرها و مراکز غیرنظامی، تأسیسات صنعتی و آب و برق کشور حمله میکرد، افزایش حمایت شوروی از عراق این گمان را تقویت میکرد که در چنین شرایطی اقدامات عراق با هماهنگی و حمایت شوروی انجام میپذیرد. همین امر جو تبلیغاتی داخل کشور را علیه شوروی تشدید میکرد و آنها نیز برای توجیه اقدامات و سیاستهای خود در حمایت از عراق، اقدام به موضعگیری میکردند. روزنامه ایزوستیا چاپ شوروی در مقالهای تحت عنوان مقایسه عجیب مینویسد:
»بسیاری از بلند پایگان ایران در اعلامیههایشان به دشمنی با کشور ما ادامه میدهند. آنها علنا در مورد سیاست اتحاد شوروی قضاوت کرده و سعی میکنند رفتار این کشور در قبال ایران را جابرانه توصیف نمایند.» (4).
شوروی در چنین شرایطی با توجه به وضعیت نامساعد عراق، برای حفظ منافع خود در منطقه و منفعل کردن ایران و همچنین رقابت با امریکا، با تأکید بر «ضرورت پایان جنگ» سیاست خارجی و تبلیغاتی نسبتا فعال و گستردهای را در پیش گرفت. سفیر شوروی در کویت طی مصاحبهای با الوطن حمایت شوروی از عراق را اعلام کرد:
»ما در جهت پایان فوری جنگ بر اساس عدم پیروزی یک طرف و شکست طرف دیگر و حفاظت از موجودیت دو کشور تلاش میکنیم.
… ما در مذاکرات دو جانبه با طرفین جنگ، تلاشهای گستردهای را در جهت متقاعد کردن آنان برای توقف جنگ مبذول داشتیم. ما در مذاکراتمان با تمام کشورهای جهان از جمله امریکا مسئله پایان دادن به جنگ ایران و عراق را مطرح کردیم و گام‌های مشترکی در این زمینه برداشتیم، اما واشنگتن به ویژه پس از ارسال محمولههای سلاح به ایجاد راهحلی برای توقف جنگ کمک نکرده است.» (5).
تنها سه روز پس از آغاز عملیات کربلای 5 و پیشروی رزمندگان در منطقه شرق بصره، شورویها دوباره بر موضع جدید خود تأکید کردند:
»اتحاد شوروی با دعوت به پایان دادن به جنگ ایران و عراق معتقد است که مسائل مورد اختلاف میان دو کشور باید پشت میز مذاکرات سیاسی حل شود نه در میدان نبرد… دولت شوروی آماده است با هر گونه مساعی شرافتمندانه و سازنده جهت متوقف کردن این جنگ طولانی به اجرای راهحلهای مسالمتآمیز کمک همهجانبه نماید.» (6).
همچنین سفیر شوروی در سازمان ملل طی مصاحبهای به نکتهای اشاره کرد که بیانگر ماهیت تلاشهای به ظاهر صلحطلبانه شوروی بود و نوعی هشدار به ایران ارزیابی میشد. (7) وی در این مصاحبه گفت:
»تا زمانی که ایران معتقد باشد میتواند از طریق نظامی بر عراق چیره شود، مسکو روش خود را تغییر نخواهد داد… مسکو
هیچ گونه تردید برای تأمین اسلحه عراق به خود راه نمیدهد.» (8).
شوروی فروش سلاح به عراق و تجهیز این کشور را به نحو آشکاری از سر گرفت. هسته اصلی سیاست جدید شوروی حمایت از عراق بود و پیشبینی میکردند که در چارچوب این تلاش قادر خواهند بود با گسترش و تحکیم روابط با عراق، ایران تحت فشار قرار دهند و بدین طریق با به دستگیری ابتکار عمل در جنگ ایران و عراق اوضاع را به سود شوروی در برابر امریکا تثبیت نمایند. اظهارات مسئول سیاسی امور خاورمیانه در حزب کمونیست شوروی، بخشی از ماهیت و اهداف شوروی را آشکار میسازد:
»شوروی ارسال سلاح به عراق را به خاطر بازگرداندن موازنه نظامی و سیاسی میان ایران و عراق از سر گرفت و نه به خاطر اینکه جنگ ادامه یابد. ایرانیان امیدهای زیادی به برتری قدرت نیروی انسانی خود دارند و ممکن است این برتری در توازن نظامی اخلال وارد آورد و از این رو شوروی ارسال سلاح به عراق را آغاز کرده است و این کار همچنان ادامه دارد. تجهیز مجدد عراق به سلاح توسط شوروی تمایل این کشور جهت برقراری آتشبس میان طرفین را نشان میدهد. ما این نظر را از طریق کانالهای دیپلماتیک به مقامات ایرانی رساندهایم و در سال گذشته میلادی به هنگام مسافرت یک هیئت اقتصادی ایرانی، طرح شوروی برای پایان دادن به جنگ را با آنان در میان گذاشتیم.» (9).
بمباران تهران، متعاقب تشدید جنگ شهرها، موجب گردید به مواضع و اقدامات شوروی در حمایت از عراق و تناقض آن با ادعای صلحطلبی شوروی، انتقاد و حمله شود. طوری که هاشمی رفسنجانی در خطبه نماز جمعه گفت:
»شما ببینید شوروی که داعیه صلحطلبی دارد، امروز چه خبر است، شهرهای ما را میزند این موشکها را که عراق در یک روز میتواند 10 تا 15 تای آنها را شلیک کند، اینها را کی (به عراق) میدهد؟ ما که میدانیم شورویها اینها را میسازند، ما که میدانیم این
میگهای 25 که از ارتفاع بالا میآیند و بمب میاندازند، از اسلحههای استراتژیک شوروی است که اگر او اجازه ندهد، اینها نمیآیند.» (10).
امام خمینی نیز در دهه فجر به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با حمله به ابرقدرتها به ویژه امریکا به عنوان رأس همه مفاسد و شوروی و فرانسه که بیشترین امکانات تهاجم به شهرها را اعم از موشک، بمب و هواپیما در اختیار عراق گذاشتهاند، فرمودند:
»مردم ما و ملتهای جهان آنان را در این جنایتها و خیانتها سهیم میدانند.» (11).
1) روزنامه اطلاعات، 19 / 9 / 1365.
2) اداره کل مطبوعات خارجی وزارت ارشاد اسلامی، بولتن «بررسی مطبوعات جهان«، شماره 1207، 17 / 10 / 1365، روزنامه ایزوستیا چاپ شوروی.
3) روزنامه کیهان، 19 / 9 / 1365.
4) مأخذ 60.
5) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه «گزارشهای ویژه«، 15 / 10 / 1365، نشریه الوطن، 14/ 10 / 1365.
6) خبرگزاری جمهوری اسلامی، نشریه «گزارشهای ویژه«، 19 / 10 / 1365، رادیو مسکو.
7) بیانیه شوروی آشکارا به سود عراق بود. علاوه بر این، تلاش برای بهرهگیری از مشکلات امریکا در قبال ایران و عراق نیز بخش دیگری از اهداف شوروی بود که در روند جدید دنبال میشد. سفیر جمهوری اسلامی در مسکو در اولین فرصت طی ملاقات با وزیر خارجه شوروی ضمن اعتراض به اظهارات سفیر شوروی در سازمان ملل، در خصوص اشکال اساسی بیانیه اخیر این کشور درباره جنگ گفت: »پایه این بیانیه بر این جمله نهاده شده که برای پایان دادن جنگ باید به آینده نگاه کرد و نه به گذشته، در حالی که این موضع هم به لحاظ تئوری و هم به لحاظ عمل قابل قبول نیست. بر همین اساس صدام که بیش از 6 سال است بزرگترین جنایات را علیه ملت مسلمان ایران انجام داده، لازم است که مجازات شود.» (روزنامه رسالت، 25 / 10 / 65، خبرگزاری جمهوری اسلامی(.
8) روزنامه جمهوری اسلامی، 20 / 10 / 1365، رادیو امریکا.
9) خبرگزاری جمهوری اسلامی، 25 / 10 / 1365، روزنامه الوطن.
10) روزنامه کیهان، 27 / 10 / 1365.
11) روزنامه کیهان، 18 / 11 / 1365.
