محیط امنیتی ایران

دشوار است که تصور کنیم، بین برداشت‏های امنیتی ایران و بیان رسمی دولت مردان این کشور ارتباط وجود نداشته باشد. رهبران ایران اغلب از این کشور به عنوان جزیره‏ای بی ثبات در میان دریایی طوفانی یاد می‏کنند. (1) در عین حال همین رهبران، با توصیف موقعیت ایران به صورت، سیال بودن سیاست منطقه‏ای و تجربه‏ی جنگ و انزوای بین المللی، این کشور را محیطی نامساعد ترسیم می‏کنند که مستلزم اتخاذ اقداماتی دشوار است. رهبران ایران بیشتر به تهدیدات فرهنگی اشاره

می‏کنند که این امر نشان می‏دهد، ایران به طور عمومی احساس عدم امنیت می‏کند، نه این که در معرض تهدیدات مشخصی قرار داشته باشد. این موضوع در گزارش مربوط به بحث میان کارشناسان، بر سر امنیت ملی ایران مشهود است. این بحث بر سیال بودن سیاست منطقه‏ای، اهمیت امنیت مرزی و برقراری ثبات در مرزها و تعلقات فرهنگی ایران در منطقه متمرکز است. بیشتر توجهات ایران به جای این که به عراق یا افغانستان باشد، معطوف به مسائل شمال و جنوب بوده است. در شمال مسأله‏ی گسترش ناتو و در شرق مسأله‏ی همسایه‏ای (پاکستان) مطرح است که رابطه‏ی دوستانه‏ای ندارد. به طور کلی، نگرانی عمده‏ی ایران، بیشتر در زمینه موضوعات منطقه‏ای بوده است تا قدرت‏های خارجی. (2).

وضعیت ایران اغلب این گونه ترسیم می‏شود که در منطقه‏ی خطرناکی از جهان قرار دارد که ویژگی آن بی ثباتی مزمن، درگیری و میراث جنگ‏هاست. (3) – البته این مطلب گزافه نیست – با این حال، این بی ثباتی‏ها بیشتر داخلی هستند و تنها از این نظر می‏توانند تهدیدی به شمار آیند که به صورت غیر عمدی به ایران تسری یابند (یا ایران را در تنگنای دیپلماتیک قرار دهند(، نه این که خود تهدیدی عمده به شمار آیند. ایران، در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه که از بی‏ثباتی رنج می‏برند در وضعیت بهتری قرار دارد (4) و به استثنای جانب عراق که تهدیدی جدی برای این

کشور به شمار می‏رود، به لحاظ امنیتی در وضعیت خوبی قرار دارد. ایران نه دارای دشمنان تاریخی است، نه بر سر مرزهایش با دیگر کشورها اختلاف دارد، نه با نهضت‏های جدایی طلب درگیر است و نه با مردمانی همچون مردم کشمیر رو به رو است که به او فشار وارد آورند. درست است که ایران در محاصره کشورهایی قرار دارد که هر یک کم و بیش دچار تجزیه سرزمین و یا جنگ داخلی بوده و نسبت به هویت و حتی بقای خود نامطمئن هستند، اما این کشور، دارای هویتی مشخص بوده که وجه اشتراک چندانی با این کشورها که روز به روز در حال افول هستند، ندارد.

مسائل امنیتی ایران حول محور اقلیت‏ها و نیز به ویژه اقتصاد این کشور و کارایی عملکرد خود دولت دور می‏زند. ایران دارای روابط معقولی با ترکیه است که در میان هفت همسایه زمینی‏اش از همه قدرتمندتر است. همکاری‏های اقتصادی بین دو کشور نیز باید از طریق بهبود روابط سیاسی تکمیل شود چون هیچ موضوع دو جانبه‏ای وجود ندارد که مورد اختلاف دو کشور باشد. ایران در خلیج فارس، بی گمان از نظر جمعیت و موقعیت جغرافیایی، مهم‏ترین قدرت به شمار می‏رود. در شمال و شرق، کشورهای همسایه کشورهایی ضعیف هستند که مستعد فروپاشی بوده و در حال درگیری می‏باشند و هیچ یک به عنوان تهدیدی جدی یا مستقیم برای ایران به شمار نمی‏روند. ایران به دلیل وجود هر یک از این تهدیدها، نیازی به سلاح‏های هسته‏ای ندارد.

1) برای نقل قول‏هاChubin, 2000.

2) Discourse vol.1 No.1 Summer 1999 Round table:”New Regional Geopolitical developments: Irans National Security”. PP.5-48.

3) The Economist, “The Iranian Opportunity”, Feb.26,2000,PP.23-24.

4) CF. Supreme National Council Secretary, Dr. Hassan Rowhani in BBC SWB6, February, in ME 315,MED / 12 – B, 9 February 2000.