مبانی موشک‏ها

موشک‏های بالستیکی، راکت‏های هدایت شونده‏ای هستند که تنها برای بخش نخست پروازشان انرژی گرفته و سپس (با طی یک مسیر بالستیکی) به سمت اهداف خود حرکت می‏کنند.

موشک‏های کروز عموما شبیه هواپیماهای کوچک هستند و با راکت یا

موتورهای تنفس کننده از هوا (air – breathing enginer(، انرژی لازم را برای پرتاب به دست می‏آوردند. بر خلاف موشک‏های بالستیک، موشک‏های بالستیک، موشک‏های کروز در تمام مسیر به سمت اهداف خود، انرژی می‏گیرند.

گرچه افراد غیر متخصص مجذوب موشک‏های بالستیک می‏شوند، ولی برنامه‏ریزان نظامی، مزایای زیادی را برای موشک‏های کروز قائلند. به طور معمول هزینه موشک‏های کروز کمتر است، از نظر سکوهای پرتاب انعطاف‏پذیرند و معمولا هدف گیری‏شان از موشک‏های بالستیک دقیق‏تر است. در جنگ خلیج فارس، ائتلاف نیروهای مقابل عراق، سه برابر بیش‏تر از این کشور که از موشک‏های بالستیک استفاده کرد، از موشک‏های کروز استفاده کردند و در این میان تأثیرات نظامی موشک‏های کروز بسیار بیش‏تر بود. در این مقاله، در بخش مربوط به خرج موشک‏ها، به بحث درباره‏ی دیگر مزایای موشک‏های کروز خواهیم پرداخت.

شاخصی که در مورد موشک‏های بالستیک بیش از همه بر آن تأکید می‏شود، برد آنهاست. با این حال، رابطه‏ی متوازنی بین برد و خرج موشک وجود دارد. برای نمونه عراق با کاستن از خرج موشک‏های » اسکاد » و رساندن آن به نصف، برد آنها را دو برابر کرد و بدین ترتیب، موشک‏های » الحسین » را پدید آورد که می‏توانستند تهران و اسراییل را هدف قرار دهند.

رابطه‏ی توازن مشابهی می‏توان در مورد موشک‏های کروز فرض کرد. با این حال، چون موشک‏های کروز تنفس کننده با هوا، نیازی به اکسید کننده ندارند، رابطه توازن برد خرج در مورد این موشک‏ها شکل متفاوتی پیدا می‏کند؛ به این معنی که با اندکی کاستن از خرج (که با سوخت جایگزین می‏شود(، برد افزایش زیادی می‏یابد. به علاوه، به دلیل انعطاف پذیری موشک‏های کروز، از نظر سکوهای پرتاب، این موشک‏ها می‏توانند اهدافی را فراتر از محدوده‏ی تحت پوشش خود – در صورتی که از خاک کشور دارنده‏ی موشک پرتاب شوند – تحت پوشش قرار دارند. موشک‏های

کروز اگر از هوا و به ویژه از کشتی پرتاب شوند، می‏توانند به نقاط بسیار دور جهان دسترسی پیدا کنند.

در مقابل، موشک‏های بالستیک همیشه خوب کار نمی‏کنند و از انعطاف کافی برخوردار نیستند. این موشک‏ها از ده‏ها یا صدها هزار قطعه تشکیل شده‏اند که باید تحت شرایط – حرارت زیاد، سرما، شتاب، ارتعاش و تغییر فشار – صحیح کار کنند. آمارهای موجود در مورد موشک‏هایی که از فضا پرتاب می‏شوند (موشک‏های بالستیک با خرج‏های غیر تسلیحاتی و مسیرهای خاص) نشان می‏دهد که انواع جدید این موشک‏ها غیر قابل اطمینان هستند. براساس این آمار، از ده پرتاب آزمایشی این موشک‏ها، تنها یک سوم موفقیت آمیز بوده است. برای این که قابلیت اطمینان این موشک‏ها، به 75 درصد برسد به ده‏ها پرتاب آزمایشی و به طور متوسط 6 سال توسعه نیاز است. (1).

در نتیجه، توسعه و آزمایش موشک‏های بالستیکی وقت گیر، پر هزینه و مملو از ابهامات از نظر قابلیت اطمینان سیستم نهایی است. چون موشک‏های بالستیک به بردهایی بیش از 1000 تا 1500 کیلومتر دست می‏یابند، نیازمند چندین مرحله هستند که باعث ایجاد ابهامات و هزینه‏های بیشتری می‏شود. به طور کلی، استطاعات دولت‏ها برای تولید موشک‏های بالستیک دوربرد، نسبت به تولید موشک‏های بالستیک کوتاه برد، بسیار کمتر است.

ولی، مشکلات موشک‏های کروز کمتر است، زیرا در محیط پروازی مساعدتری عمل می‏کنند. تولید این موشک‏ها آسان‏تر و سریع‏تر است، به ویژه برای کشورهایی

که دارای صنایع هوا فضا هستند. برای بیگانگان نیز جمع‏آوری اطلاعات از تولید موشک‏های کروز نسبت به موشک‏های بالستیک دشوارتر است. آزمایش موشک‏های کروز، شبیه آزمایش پرواز هواپیماهاست؛ ین موشک‏ها می‏توانند مسیرهای مداری شکل را بپیمایند و هرگز از خاک کشور خارج نشوند. ولی آزمایش پروازهای موشک بالستیک که مستلزم ورود آنها به فضاست، به آسانی با حس گرهای (Sensors) مناسب قابل رؤیت است.

عیب موشک‏های کروز، مشکل هدایت دقیق آنها است. موشک‏های کروز آلمانی 6 – V در جنگ جهانی دوم مجبور بودند به طور مستقیم و در ارتفاع متوسط پرواز کنند و این باعث شد تا نیروی هوایی بریتانیا بسیاری از آنها را سرنگون کنند. با این همه، موشک‏های کروز آلمانی – به دلیل هزینه‏ی پایین و در نتیجه تعداد بیشترشان – نسبت به موشک‏های بالستیک آلمانی 2 – V، خسارات بسیار بیشتری به نیروی مقابل وارد آوردند. امروزه با در دسترس بودن سیستم مکان یابی جهانی (GPS) برای هدایت، می‏توان موشک‏های کروز را به شیوه‏ای بسیار ارزان، دقیق و قابل اطمینان در مسیرهای پروازی غیر قابل پیش‏بینی در سطح پایین – که استحکامات دفاعی را به چالش می‏کشد – هدایت کرد.

دفاع در برابر موشک‏های بالستیک بسیار دشوار است. اما چون دفاع در برابر موشک‏های بالستیک بهبود پیدا کرده است، مسیر قابل پیش‏بینی موشک‏ها از قابلیت نفوذ آنها خواهد کاست – در حالی که ره‏گیری موشک‏های کروز مدرن همچنان دشوار است.

1) Brion G. Chow. Emerging National Space Launch Programs: Economics and Safeguards, Rand / R-4179 – USDP, (The RAND Corporation: Santa Monica, CA, 1993(, pp.43-46.