– شماره سند شورای امنیت: 15834 / S
– 20 ژوئن 1983 (30 خرداد 1362)
گزارش دبیرکل درباره نتایج تحقیق هیئت اعزامی به ایران و عراق درباره حملات هوایی و موشکی به مناطق غیر نظامی
1- در تاریخ 2 می 1983 (12 اردیبهشت 1362) نمایندگی دائمی جمهوری اسلامی ایران از من خواست که به درخواست دولتش جهت اعزام نماینده خود برای بازدید از مناطق غیر نظامی ایران که عراق مورد حملهی نظامی قرار داده است پاسخ مثبت دهم. وی خاطر نشان کرد در صورتی که دولت عراق نیز از این نماینده جهت بازدید از عراق دعوت به عمل آورد، دولت ایران از آن استقبال خواهد کرد.
2- من به نمایندگی دائمی ایران اطمینان دادم که به درخواست وی نهایت توجه معطوف خواهد شد و خاطر نشان کردم که به عنوان دبیرکل، مساعی جمیله خود را صادقانه تحت نظارت شورای امنیت در جنگ میان ایران و عراق به کار بسته و قصد دارم موضوع را به اطلاع شورا برسانم تا اقدام لازم اتخاذ گردد. همچنین به وی اطلاع دادم که موضوع را با نمایندگی دائمی عراق در میان خواهم گذاشت.
در 3 می 1983 (13 اردیبهشت 1362) با نمایندگی دائمی عراق موضوع را مورد بحث قرار دادم. وی پس از مشورت با دولت متبوعش در تاریخ 12 می 1983 (22 اردیبهشت 1362) به من اطلاع داد، عراق نیز تمایل دارد که این نماینده از مناطق غیر نظامی عراق که مورد حمله نظامی ایران واقع شده، بازدید نماید.
3- در 12 می (22 اردیبهشت) تصمیم خود را جهت اعزام هیئتی به اطلاع شورای امنیت رسانده و به دنبال آن تصمیم خود را به نمایندگان دائمی دو کشور ابلاغ کردم. دو دولت موافقت کردند که وظیفه محوله به هیئت بررسی و ارزشیابی خسارت وارده به مناطق غیر نظامی دو کشور تا آنجا که ممکن است انجام پذیرد و هر کجا که امکان داشته باشد خسارت ناشی از جنگ و نیز نوع مهماتی که باعث این خسارت شده مشخص گردد.
از هیئت نمیتوان متوقع بود که تعداد تلفات یا میزان خسارات مادی ناشی از حملات را مشخصتر سازد.
هیئت مسئولیت داشت که گزارش نهایی خود را پس از تحقیقات و مشاهدات انجام
شده به من ارائه دهد. به شورای امنیت و نیز به نمایندگان دائمی دو کشور اطلاع دادم که این گزارش را برای شورای امنیت ارسال نمایم.
4- طرفین درخواست کردند که تضمین مناسبی جهت تأمین هیئت در طی اقامت آنها در منطقه نه تنها در منطقه جنگی خاک خودشان بلکه در منطقه جنگی سرزمین طرف مقابل داده شود. بنابراین انتظار میرود که از طرف هر یک از دولتها دستورات لازم به مقامات نظامی خود در منطقه جنگی صادر شود. قبل از اینکه هیئت به ستادها در 18 می 1983 اعزام شوند تضمینها دریافت گردید.
5- دو طرف همچنین درخواست کردند تا مأموریت هیئت در مناطق مورد نظر مشخص گردد. به همین منظور جهت تأمین شرایط لازم مأموریتها به طرفین اعلام گردید. طرفین همچنین درخواست نمودند که وسایل لازم جهت حمل و نقل هیئت برای این سفر فراهم گردد.
مایلم از هر دو دولت جهت فراهم نمودن تسهیلات مأموریت تشکر و قدردانی نمایم.
6- در مسیر حرکت هیئت در ایران، دولت این کشور از هیئت خواست که محل دیگری به نام بانه را مورد بازدید قرار دهد. این هیئت مأموریت داشت که بازدیدهای دیگر را به شرطی که در تاریخ زمان بندی شدهی سفر هیئت به عراق خللی ایجاد نشود، مورد موافقت قرار دهد. همچنین هیئت مذکور به مقامات عراقی اطلاع داد که پس از ورود به بغداد آماده است که هر محلی را مقامات عراق مایل باشند، مورد بازدید قرار دهد.
7- اعضای هیئت شامل سرتیپ تیموتی. ک. دیبوآما مشاور نظامی دبیرکل و آقای اقبال رضا افسر ارشد در اداره معاونت امور سیاسی ویژه بودند. علاوه بر این، از آنجا که هیئت به کارشناسانی در زمینه مهمات نیاز داشت از دولت سوئد خواسته شد دو نفر که یکی از آنها کارشناس عالیرتبه در زمینه مهمات و دیگری از افسران عالیرتبه توپخانه بود هیئت را همراهی نمایند. دولت سوئد با کمال میل پذیرفت و سریعا دو کارشناس را جهت همکاری به هیئت معرفی کرد که آقایان دکتر اکیپرسون (مسئول قسمت سلاحهای مخرب) مؤسسه تحقیقات دفاع ملی سوئد و سرهنگ برتیلی ماتسون فرمانده هنگ توپخانه بودند. در اینجا مایلم از دولت سوئد به خاطر آمادگی سریعش در دادن مأموریت به دو تن از کارشناسان خود که در انجام مأموریت هیئت نقشی حیاتی داشت، قدردانی نمایم.
8- هیئت به من گزارش داد که طی مباحثات انجام شده در وزارت امور خارجه هر یک از دو کشور، طرفین ادعاهایی را درباره نقض پروتکل چهارم 1949 ژنو متذکر شدند. در این مذاکرات دولت عراق مدعی بود که جنگ در 4 سپتامبر 1980 (13 شهریور
1359) آغاز شد. اما موضع دولت ایران این بود که جنگ در 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359) آغاز شده است. دو طرف همچنین اظهار میداشتند که بخشهایی از سرزمینشان در اشغال نیروهای طرف دیگر است. در اینجا باید ذکر شود که هیئت هیچ نظریهای در مورد این گونه مسائل و دیگر مسائل سیاسی که توسط دو دولت در طی مذاکرات اظهار شد، ارائه نداد، زیرا این موضوعات در حیطه مأموریت آن نبوده است.
9- هیئت به من گزارش داد که با مقامات کمیته بینالمللی صلیب سرخ در ژنو جهت بحث درباره یافتههایش و نیز بخشهای مربوط به یادداشت کمیته بینالمللی صلیب سرخ در 7 می 1983 (17 اردیبهشت 1362) ملاقات داشته است.
10- مایلم از اعضای هیئت و نیز کارشناسانی که به منظور تکمیل این کار پر زحمت، تحت شرایط توان فرسا تلاش کردهاند، قدردانی نمایم.
11- گزارش ارائه شده هیئت به شرح ذیل است:
متن گزارش هیئت
مقدمه
1- هیئت به مناطق جنگی ایران از 21 تا 26 می 1983 (31 اردیبهشت تا 5 خرداد 1362) و نیز به مناطق جنگی عراق از تاریخ 28 لغایت 30 می 1983 (7 تا 9 خرداد 1362) سفر کرد.
2- مأموریت هیئت عبارت بود از:
الف) مشخص نماید آیا مناطق غیر نظامی خسارت دیده یا تخریب شده مورد حمله نظامی قرار گرفته است یا خیر؟ همچنین در تخریب این مناطق از ادوات نظامی اعم از بمباران هوایی، گلوله توپ، حملات موشکی، راکت و یا از مواد منفجره دیگری استفاده شده است؟
ب) تا آنجا که امکان دارد میزان خسارات و تخریب برآورد شود.
ج) تا آنجا که ممکن است، انواع مهمات مورد استفاده مشخص گردد. در حالی که انتظار نبود هیئت میزان تلفات وارده را مشخص کند اما ارتباط روشنی میان میزان خسارت در مناطق غیر نظامی و میزان احتمالی تلفات جانی وجود دارد و به همین دلیل هیئت این مهم را مورد توجه قرار داد. به هر تقدیر آمارهای ارائه شده در گزارش از سوی دو دولت تهیه شده که بدون اظهار نظر هیئت ذکر گردیده است.
3- در حین انجام کار، هیئت مشخصههایی از قبیل جمعیت معمول قبل از جنگ، جمعیت فعلی و علت تغییرات جمعیتی به دلیل فاصله مرزی، خطوط جبهه یا تأسیسات نظامی، نزدیکی به تأسیسات مخابراتی یا اقتصادی و استراتژیک یا مجاورت با مناطق مهم
نظامی و نیز تاریخ حمله و نوع مهمات مورد ادعا را مد نظر قرار داده است. همچنین توجه به خاصی به منطقه مجاور و میزان انهدام هر محل نموده است که پس از رسیدن به هر محل که دولت میزبان طرح ریزی کرده بود، هیئت مقام عالی غیر نظامی یا فرمانده نظامی مسئول عملیاتها در آن منطقه و یا هر دوی آنها را جهت توضیح درباره سؤالات فوق فرا میخواند. آنها و دیگر مقاماتی که بعدا مورد سؤال واقع میشدند به وضوح هر گونه اطلاعات تکمیلی را که هیئت ضرورت میدید، ارائه میدادند. سپس هیئت از محلهای خسارت دیده که مقامات محلی انتخاب میکردند بازدید میکرد و در برخی موارد بر اساس اطلاعات دریافتی محلهایی را جهت بازدید انتخاب میکرد.
مدارک نشان دهنده آن است که کارشناسان، انواع مهمات استفاده شده، را در همان محل و یا هر محل دیگری که ضرورت داشت، بررسی میکردند. از محلهای خسارت دیده و نوع مهمات احتمالی مورد استفاده از قبیل پوکه یا قسمتها یا قطعات بمب تصویر برداری میشد. گزیدهای از تصاویر مربوط جهت تحقیق موجود می‌باشد. هر یک از چهار عضو هیئت به طور جداگانه، به اختصار و جزء به جزء از خسارات و قطعات بجای مانده از مهمات احتمالی مورد استفاده یادداشت برداری میکردند، سپس آن یادداشتها با یکدیگر مقایسه میشد و اطلاعات موجود به اختصار نوشته میشد تا در گزارش استفاده شود.
4- هیئت خواهان آن است که در پرونده ذکر شود که آنها در چه شرایطی کار میکردند؛ فرصتی نبود که اطلاعات ارائه شده مقامات مسئول، در مورد محل استقرار واحدهای نظامی با تأسیسات محلی، فواصل آنها از خطوط درگیری، وضعیت ارتباطات، وجود تأسیسات اقتصادی – استراتژیک و اهمیت نظامی آنها و غیره بررسی شود. بنابراین هیئت مجبور بود به اطلاعات ارائه شده دولت مربوط اکتفا نماید و آن اطلاعات را هر جا که امکان داشت، با مشاهدات خود تکمیل کند.
5- بر اساس دستور العمل تنظیمی، اعضای هیئت هیچ نقطه نظری را با هیچ مقام رسمی یا دولتی یا سایر اشخاصی که در گزارش به آنها اشاره شده مورد بحث قرار ندادند. همچنین هیچ نکتهای را که ملاحظه کرده و یا در طی بازدیدشان در سرزمین دولت دیگر محقق میدیدند با دولت دیگر در میان نگذاشتند. اعضای هیئت هیچ گونه اظهار نظر قطعی و یا نظریه دیگری را با رسانههای خبری در میان نگذاشتند.
6- هیئت عمیقا از مقامات ایران و عراق به ویژه مقاماتی که مستقیما هیئت را در سفر به مناطق مختلف همراهی میکردند و زحماتی را در کشور خود متحمل شدند تا هیئت بتواند کارش را به نحو احسن انجام دهد، تشکر مینماید.
سفر به مناطق جنگی ایران
7- مسیر ترسیمی دولت ایران شامل بازدید از مناطق غیر نظامی بود که اخیرا و نیز در گذشته مورد حمله واقع شده و خسارت دیده بودند. تاریخ بازدید از محلهای مختلف در پرانتز قرار داده شده است و زمان قید شده به وقت محلی می‌باشد و آمار تلفات، مربوط به غیر نظامیان است.
الف – دزفول 21 می 1983 (31 اردیبهشت 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
8- این شهر قبل از جنگ 167000 نفر جمعیت داشت که جمعیت فعلی آن 185000 نفر می‌باشد. این افزایش جمعیت مربوط به هجوم آوارگان از سایر نقاطی است که مورد حمله واقع شدهاند. فاصله شهر تا مرز تقریبا 80 کیلومتر است.
9- مقامات اظهار داشتند که شهر در 20 و 22 آوریل و 12 می 1983 (31 فروردین، 2 و 22 اردیبهشت 1362) با موشکهای زمین به زمین از سمت غرب مورد حمله قرار گرفته است. سه نقطه از شهر که مورد اصابت قرار گرفته و به ترتیب عبارت از منطقه چولیان، منطقه بیمارستان افشار و منطقه سیه پوشان.
تعدادی از ساختمانها با بولدوزر تخریب و بقایای آنها به محل دیگر برده شده بود تا کشتهها و مجروحان را تخلیه نمایند. گفته میشد بسیاری از اجساد هنوز زیر آوارها مدفون شدهاند.
10- حدفاصل خطوط جبهه با شهر مشخص نشد. پایگاه مهم هوایی در 8 کیلومتری شمال غربی شهر به سمت اندیمشک واقع شده است. هیچ سربازی در شهر مستقر نیست و نزدیکترین منطقه حائز اهمیت که سربازان رزمنده در آن آرایش گرفته بودند در حدود 80 کیلومتری می‌باشد. یگانهایی از پدافند هوایی در شهر، آرایش گرفتهاند و هیچ نوع کارخانه با اهمیت نظامی در آن وجود ندارد.
11- به هیئت همچنین اطلاع داده شده که از سپتامبر 1980 (شهریور 1359) تا این تاریخ بیش از 50 موشک به شهر پرتاب شده است. در همین مدت بیش از 6000 بار بمباران هوایی و گلوله باران علیه شهر صورت گرفته است. بر اثر این حملات تا کنون 600 کشته و بیش از 2500 نفر مجروح شدهاند. 1300 خانه، 32 مدرسه و 22 مسجد به میزان وسیعی تخریب شده است.
مشاهدات هیئت
12- دزفول شهر نسبتا بزرگی است و در حاشیه جنوبی رودخانه دز واقع شده است که آن را از منطقه پایگاه هوایی واقع در شمال شهر جدا میسازد. سدی در حدود 20 – 25 کیلومتری شمال شرقی آن قرار دارد و دو پل بر روی رودخانه دز در شهر مشاهده میشود. این شهر در هیچ مسیر ارتباطی مهم واقع نشده است. در زمان فراهم شده، هیئت نمیتوانست مشخص نماید که آیا تأسیسات استراتژیک یا اقتصادی مهمی غیر از آنچه که مقامات ایران نشان دادند وجود دارد یا خیر.
13- سه محل از کل بخشهای مسکونی که اخیرا مورد حمله واقع شده بود مورد بازدید هیئت قرار گرفت، فواصل میان آنها یک کیلومتر بود. مساحت کل منطقه تخریب شده تقریبا 75 در 75 متر بود، محلهای اول و دوم تا حدود زیادی هموار شده بود و محل سوم هنوز پر از نخاله و ناهموار بود و کار هموار کردن آن در دست اقدام بود. در آن بخش، بناهای خیلی قدیمی از آجر و گل و نزدیک به یکدیگر ساخته شده بود که میتوان برآورد کرد تعداد زیادی خانه در این منطقه تخریب شده است. بسیاری از خانههای اطراف منطقه خسارت سنگینی متحمل شده و تعدادی نیز غیر قابل تعمیر بودند. در محل دوم دهانهای به قطر حدود 10 و عمق 2 متر بود که بخشی از آن از آوار پر شده بود، وجود داشت.
14- در محلهای فوق تعدادی قطعات ترکش پیدا شد. به طور قطع نمیتوان گفت اما به احتمال زیاد قطعات موشک بودند. نوع و میزان تخریب نشان میدهد که سر کلاهک داری حداقل 300 کیلوگرم مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد بوده که خسارت در هر یک از این محلها را باعث شده است. تعداد زیادی از قسمتها و قطعات فلزی که در فرمانداری جمع آوری شده بود، به هیئت نشان داده شد. گفته شد که این قطعات از محلههای دزفول از جمله سه محلهای که اخیرا مورد حمله قرار گرفته و نیز از محلهای در اندیمشک جمع آوری شده است. هیچ علامت و نشانهای از فرسودگی در این تکهها و قطعات دیده نمیشد چند تکه از آنها به طور قطع از
موشکهای اسکاد – بی بود و با علامت 8K14 مشخص بودند. این موشکها دارای برد تقریبی 270 کیلومتر میباشند. هیچ مدرکی ارائه و پیدا نشد که این کلاهکها از هواپیما پرتاب شده باشد.
15- هیئت همچنین از دو محل که مناطق مسکونی و تجاری بودند بازدید کرد که گفته شد با موشک در 6 الی 8 ماه گذشته مورد حمله قرار گرفته است. این مناطق هموار شده و بخشی از آنها مجددا ساخته و تعمیر شده بود. مناطق مورد حمله تقریبا ابعاد تخریبی همان سه محل دیگر را داشت که مورد حمله واقع شده بود. هیئت هیچ خسارتی را در پایگاه هوایی که مورد حمله موشکی قرار گرفته شده باشد مشاهده نکرد.
16- مشاهدات هیئت و بررسی مدارک ارائه شده این ادعا را تقویت میکند که یکی از سه محل با موشک زمین به زمین مورد اصابت قرار گرفته است که تیم تشخیص داد از نوع موشک اسکاد – بی می‌باشد. اگر چه هیئت نتوانست از کلیه ساختمانهای آسیب دیده بازدید کند، اما میزان خسارت مادی ادعا شده صحیح به نظر میرسید.
17- به هیئت متعاقبا تکههایی از قسمتهای تحتانی دو موشک نشان داده شد که به طور حتم میتوانست متعلق به موشکهای فراگ باشد. این تکهها کمکم فرسوده شده و برآورد میشد که حداقل به یک سال قبل مربوط میشود.
ب- اندیمشک 21 می 1983 (31 اردیبهشت 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
18- جمعیت شهر قبل از جنگ 70000 نفر بود که به 90000 نفر افزایش یافته است. علت افزایش جمعیت هجوم آوارگان از سایر مناطق درگیری به این شهر است. فاصله این شهر از مرز در حدود 80 کیلومتر است.
19- مقامات به هیئت اطلاع دادند که شهر در 12 می 1983 (22 اردیبهشت 1362) در ساعت 30: 8 با موشک زمین به زمین از سمت غرب هدف قرار گرفت که در اثر این حمله 24 کشته و 143 مجروح بر جای مانده است. مقامات گفتند که 66 خانه کاملا ویران شده و به 14 خانه و مغازه خسارات سنگینی وارد آمد و نیمی از یک مدرسه تخریب گردید.
20- فاصله تا خط فعلی جبهه جنگ مشخص نشد. فاصله این شهر تا پایگاه هوایی دزفول 6 کیلومتر می‌باشد و نزدیکترین پادگان نظامی در 12 کیلومتری آن واقع است. هیچ کارخانهای در این شهر اقلام جنگی تولید نمیکند.
مشاهدات هیئت
21- شهر کوچک اندیمشک در 14 کیلومتری شمال شرقی دزفول واقع شده است این شهر پر جمعیت در کنار خطوط راه آهن تهران – آبادان واقع شده و دارای ایستگاه بزرگی است و در کنار جاده اصلی که از شمال دزفول میگذرد قرار گرفته است.
22- محل مورد اصابت که واقع در منطقه مسکونی پر جمعیتی است، از ایستگاه راهآهن چندان فاصلهای ندارد. میزان تخریب منطقه مورد اصابت در حدود 100 در 75 متر برآورد میشد. تا حدود زیادی آوارها هموار شده بود. اغلب خانههای اطراف به شدت خسارت دیده و تعدادی از آنها غیر قابل تعمیر بودند. در نقطه مورد اصابت دهانهای که از آوارها پر شده بود وجود داشت که در حدود 4 در 2 متر تخمین زده شد. این دهانه به سمت غرب منطقه مورد اصابت بود.
23- یک ورق بزرگ مچاله شده فلزی که میتواند از جداره موشک باشد در محل پیدا شد. نوع و میزان خسارت نشان میداد که کلاهک دارای حداقل 300 کیلوگرم مواد منفجره با قدرت انفجاری زیاد سبب این خرابی شده است. قسمتهایی از موشک در دزفول به هیئت نشان داده شد و گفته شد از محلی در اندیمشک جمع آوری شده است. به طور حتم مشخص شد که قسمتهایی از موشک اسکاد – بی می‌باشد. هیچ مدرکی ارائه یا به دست نیامد که کلاهک از یک هواپیما شلیک شده باشد.
24- مشاهدات هیئت و بررسی مدارک ارائه شده این ادعا را تقویت میکند که محل مورد اصابت با موشک زمین به زمین از سمت غرب هدف قرار گرفته است. نوع و میزان خسارت نشان میدهد که از موشک مشابه یا همانند آنچه در دزفول به کار رفته مورد استفاده قرار گرفته است. در حالی که هیئت نمیتوانست از کلیه واحدهای آسیب دیده بازدید به عمل آورد اما میزان خسارت مورد ادعا ظاهرا قابل قبول است.
ج – پلدختر 22 می 1983 (1 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
25- جمعیت این شهر 20000 نفری از آغاز جنگ بدون تغییر باقی مانده است، فاصله شهر از مرز 85 کیلومتر می‌باشد.
26- بر طبق اظهارات مقامات، شهر در 25 آوریل 1983 (5 اردیبهشت 1362) از سوی هواپیماهای عراقی که از سمت جنوب به غرب در ارتفاع پایین پرواز میکردند مورد حمله قرار گرفت و با پرتاب سه بمب و آتش مسلسل شهر را هدف قرار دادند. دو بمب در نزدیکی مسجد
اصلی اصابت کرد و سومین بمب در خارج از شهر در فاصله 500 متری به سوی شمال شرقی برخورد کرد. ده خانه، یک مدرسه و یک ناتوانی کاملا تخریب شد و در حدود 100 خانه و مغازه به میزان مختلفی خسارت دید، در این حملهها 23 نفر کشته و 113 نفر مجروح شدند.
27- فاصله شهر تا خط فعلی جبهه جنگ مشخص نشد. نزدیکترین تأسیسات مهم نظامی در نزدیکی دزفول در 110 کیلومتری این شهر واقع شده است. یک واحد ژاندارمری کوچک در خارج از شهر مستقر است و هیچ کارخانه مهم نظامی در آن واقع نشده است.
مشاهدات هیئت
28- پلدختر شهر کوچکی در کنار رود کارون است که یک پل محلی دو طرف شهر را به هم متصل مینماید. در طرف شرق جاده مهم دزفول به قصر شیرین واقع شده است. این جاده از 15 کیلومتری رودخانه کارون به سمت شمال شرقی امتداد مییابد. در این منطقه هیچ گونه تأسیسات مهم استراتژیک یا اقتصادی مشاهده نشد.
29- محلهای که مورد حمله واقع شده است در نزدیکی مرکز شهر و در حدود 100 متری پل محلی قرار دارد. در این منطقه حدود 50 در 25 متر از خاکروبههای ساختمانی و برخی وسایل خانگی انباشته شده است. تعدادی از خانههای اطراف منطقه بر اثر گلولههایی که حداقل از دو جهت مختلف آتش شده، سوراخ سوراخ شدهاند. منطقه دوم مورد اصابت که از آن بازدید شد در حدود 25 متری پل محلی واقع شده که تحقیقات لازم از آن به عمل نیامد، هیئت از نقطه سوم محل اصابت در خارج از شهر بازدید نکرد.
30- تعدادی قطعات فلزی ناشی از انفجارات ذکر شده بالا در محل اصلی پیدا شد، به جز نوعی از آن که تشخیص داده نشد، نوع و میزان خسارت نشان میداد که کلاهک دارای حداقل 50 کیلوگرم مواد منفجره با قدرت انفجاری زیاد بوده که باعث این خسارات شده است. سپس به هیئت قطعاتی از مهمات نشان داده شد که از منطقه مورد اصابت یافت شده که به قرار ذیل بود:
الف – چتر ضامن دار با قطر 4 متری مربوط به بمب هوایی؛
ب – بمبی که یک حفره به قطر 430 میلیمتر ایجاد کرده بود؛
ج – گیرههای اتصال با علامت 0514240299؛
د – قطعه فلزی بزرگ با یک متر طول، 30 سانتیمتر عرض و 10 میلیمتر ضخامت که 9 میلیمتر آن استیل و یک میلیمتر آن پوشش جدارهای بود. در این جداره آثار باقی مانده از مواد منفجره با قدرت زیاد وجود داشت و در طرف دیگر آن، گیره جوش خورده به بمب هواپیما آویزان شده بود.
سوراخهای گلوله و سایر علایم موجود در خانهها و سایر اشیا در منطقه نشان دهنده آن بود که از دو مسلسل با دو کالیبر مختلف تقریبا 10 میلیمتری و 20 میلیمتری استفاده شده و زاویه برخورد نشان میدهد که از هواپیما شلیک شده است.
31- مشاهدات و بررسی مدارک نشان میدهد که شهر بمباران هوایی شده و به وسیله مسلسل مورد حمله قرار گرفته است. اگر چه هیئت نتوانست از کلیه خانههای مورد اصابت بازدید نماید اما میزان خسارات مادی مورد ادعا به طور قابل قبولی صحت دارد.
د – موسیان 22 می 1983 (1 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
32- به هیئت اطلاع داده شد که شهر دارای 5 هزار نفر جمعیت است که اکثر آنها عرب زبان میباشند. فاصله شهر از مرز 6 کیلومتر می‌باشد. این منطقه عمدتا کشاورزی بوده و مراکز نظامی در آن وجود ندارد. در نزدیکی شهر تأسیسات نفتی ابوغریب و بیاد (Biad) وجود دارد. این شهر در 8 اکتبر1980 (16 مهر 1359) پس از 15 روز نبرد که در طی آن 60 نفر کشته شدند، اشغال شد. از آنجایی که اکثر ساکنان آن پس از بروز جنگ گریختند تعداد مجروحان آن مشخص نیست. شهر در 22 مارس 1982 (2 فروردین 1361) پس از یک هفته نبرد بازپس گرفته شد. مقامات همچنین اظهار داشتند که شهر قبل از اینکه بازپس گرفته شود، به میزان وسیعی تخریب و بسیاری از ساختمانهای آن با مواد منفجره منهدم شده بود. در مجموع سی و سه روستای دورافتاده شهر از بین رفته است و 580 خانواده اسیر شدهاند. این شهر از زمان بازپس گیری تا یک ماه قبل از بازدید هیئت زیر بمباران مداوم قرار داشته و فاصله آن تا خطوط نبرد مشخص نشده است.
مشاهدات هیئت
33- بازدید از موسیان و دهلران جایگزین بازدید برنامه ریزی شده از مهران گردید، به خاطر اینکه مقامات از میادین مینی که اخیرا در آنجا کشف کرده بودند احساس خطر میکردند. در شهر موسیان هیئت مشاهده کرد بخشهای وسیعی از آن هموار شده است. در بخشهای دیگر، تعدادی از ساختمانها هنوز سرپا بوده ولی خسارات سنگینی دیده و غیر قابل تعمیر بودند. یکی از خانههایی که مورد بازدید و تحقیق قرار گرفت نشان میداد که با مواد منفجره دارای قدرت انفجاری زیاد تخریب شده است.
34- به هیئت اطلاع داده شد که ساختمانهایی که هنوز سرپا هستند با گلوله و آتش مستقیم خسارت دیده و در برخی موارد در آنها مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد کارگذاشت شده است. به هر حال مناطقی که با زمین یکسان شده بود و نیز میزان تخریب حاکی از آن بود که از مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد و احتمالا از تجهیزات مهندسی استفاده شده بود.
ر – دهلران 22 می 1983 (خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
35- دهلران در حدود 25 کیلومتری مرز واقع است. به هیئت اطلاع داده شد که با بروز جنگ در سپتامبر 1980 (شهریور 1359) شهر دهلران مورد حمله قرار گرفت و در حدود 60 درصد آن از بین رفت و یکصد کشته و 500 نفر مجروح شدند.
شهر سه بار توسط نیروهای عراقی اشغال شد و در اشغال اخیر آن نیروگاه و شبکه آب رسانی آن تخریب گردید. اغلب ساکنین شهر در نخستین حمله گریختند و جمعیت 45000 نفری آن به 5000 نفر کاهش یافت. هیچ کارخانهای در شهر یا در نزدیکی آن وجود ندارد. هیچ نیرویی در این منطقه در سال 1980 مستقر نبود. مقامات اظهار داشتند که از مارس 1982 (اسفند 1360 و فروردین 1361) وقتی که شهر توسط نیروهای ایران بازپس گرفته شد، هیچ واحد نظامی در این منطقه مستقر نشده است، تنها یک دسته پدافند هوایی کوچک از واحد ژاندارمری و واحد بازسازی مستقر در شهر وجود داشت. فاصله شهر تا خطوط جبهه ارائه داده نشد.
مشاهدات هیئت
36 – دهلران در کنار جاده باریکی از دزفول به مهران واقع است. شهر تا حدود زیادی بیابانی بوده و به نظر میرسد که اغلب جمعیت غیر نظامی آن را ترک کرده باشند. نیمی از شهر شدیدا تخریب شده و غیر قابل تعمیر است و تقریبا کلیه ساختمانها به میزان متفاوتی خسارت دیده است. به نظر میرسد که این خسارات بر اثر گلوله باران و بمبارانهای هوایی ایجاد شده باشد.
37- به غیر از پدافند هوایی و واحدهای ژاندارمری مستقر در شهر، هیئت تعدادی از پرسنل را در یونیفورم و خودروهای نظامی مشاهده کرد که اطلاع داده شد، آنها متعلق به تیمهای بازسازی میباشند.
38- به هیئت همچنین محفظه کاملی از یک بمب نشان داده و گفته شد که در
شهر پیدا شده است. قطعات مشخصا متعلق به بمب خوشهای بود. (از همان نوعی که در دیگر شهرها مانند بانه پیدا شده بود.)
ز – آبادان 23 می 1983 (2 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
40- جمعیت شهر قبل از جنگ 400000 نفر بود و 200000 نفر نیز در حومه آن زندگی میکردند. مقامات اظهار داشتند که قبل از اینکه شهر در سپتامبر 1980 (شهریور 1359) مورد حمله واقع شود، اکثر مردم به سرعت، آن را تخلیه کردند. از این پس شهر زیر آتش سنگین توپخانه و بمباران هوایی قرار گرفت و تنها در حدود 70000 نفر از ساکنان آن باقی ماندند که اخیرا به بازسازی آن کمک میکنند. شهر آبادان در مجموع 1200 نفر کشته و 7000 نفر مجروح داشته که 79 نفر آنها فلج میباشند.
از مردم شهر 2228 غیر نظامی اسیر شدهاند و به 40000 خانه از 20 تا 100 درصد خسارت وارد شده است. شهر هنوز زیر گلوله باران و آتش مستقیم قرار دارد و روزانه به طور متوسط یک نفر کشته و 6 الی 7 نفر مجروح میشوند.
بمباران هوایی خیلی کم صورت گرفته و قبل از جنگ شهر تنها یک پست مرزی ژاندارمری داشته که هیچ واحد نظامی در آن مستقر نبوده است.
نزدیکترین واحد نظامی، یک گردان پیاده است که در 30 کیلومتری خرمشهر مستقر می‌باشد. پس از اینکه به شهر حمله شد جاده آن به سوی اهواز در 20 اکتبر (28 مهر) قطع گردید و واحدهای نظامی جهت دفاع از شهر مجبور بودند از طریق هوا و از طریق رودخانه بهمنشیر تردد نمایند.
41- هیئت به قدیمیترین و بزرگترین بیمارستان شهر برده شد و اطلاع داده شد که روز قبل با گلوله خمپاره 120 میلیمتری هدف قرار گرفته است اما هیچ تلفاتی در بر نداشت. هیئت همچنین به بیمارستانی در حومه شهر برده شد و مقامات اظهار داشتند که بیمارستان در اوایل جنگ از طریق هوا مورد بمباران واقع شده است.
42- در نزدیکی شهر یک مجتمع پالایشگاهی واقع است و گفته شد که تقریبا از بین رفته و تأسیسات باقی مانده نیز زیر حملات مداوم قرار دارد. هیئت به منطقه برده نشد زیرا مقامات ایرانی گفتند آنجا یک منطقه نظامی است. بنابراین به نظر میرسد تأسیسات اقتصادی این منطقه دارای اهمیت نظامی و هدفی قانونی است.
مشاهدات هیئت
43- شهر در مرز میان شط العرب و رودخانه بهمنشیر در جنوب شرقی خرمشهر واقع شده است. در حوالی شهر اعضای هیئت تعدادی از تانکهای منهدم شده و دیگر خودروهای نظامی را مشاهده کردند که نشان دهنده نبرد خیلی سنگینی است که میبایست در مدتی قبل رخ داده باشد. به جز نواحی مرکزی که فاصله بیشتری از محلهای درگیری داشت، حومه شهر خسارات سنگینی دیده بود. تعداد زیادی از ساختمانها در مرکز شهر مشاهده شد که بمباران شده بودند.
44- در بازدید از نخستین بیمارستان به هیئت نقاط مختلفی نشان داده شد که در گذشته خسارت دیده بودند. در این محل قطعاتی از ترکش و شیشه مشاهده گردید که از گلولههایی بود که اخیرا به آن اصابت نموده و شکافی را در گوشه یکی از بخشهای آن ایجاد کرده بود. هیئت همچنین مشاهده کرد که به سقف یکی از بخشها که با علامت ضربدر به رنگ قرمز مشخص شده بود. چند گلوله به طور مستقیم اصابت کرده است که چهار گلوله در سقف نفوذ کرده و باعث خسارتهایی در داخل آن شده بود.
به هیئت همچنین بخشی از محفظه بمبی نشان داده و گفته شد که یکی از دو بمبی که به زمین بیمارستان اصابت کرده است و به طور قطع مشخص بود که از نوع بمب خوشهای است که در سایر شهرها مانند بانه و دهلران ملاحظه شده بود.
45- در ساختمان دومین بیمارستان علائمی از خسارات قابل ملاحظه نشان داده شد که تعمیر شده بود. همچنین به هیئت محفظهای از یک بمب نشان داده و گفته شد، پس از حمله هوایی پیدا شده است. قطعات مورد مشاهده بزرگ و بسیار قدیمی بود که میتوانست متعلق به بمب باشد.
46- شهر هنوز به طور وسیعی خسارت دیده است. اگر چه برخی از اقدامات برای بازسازی مجدد در آن انجام شده است. همچنین بقایای آتش (بمباران هوایی و توپخانهای) در شهر هنوز مشهود است.
47- در طی بازدید از نخستین بیمارستان در حدود ساعت 9 مورخ 23 می 1983 (2 خرداد 1362) هیئت صدای توپخانه یا آتش خمپاره را میشنید، در حالی که در خرمشهر به هیئت اطلاع داده شد که سه گلوله به پالایشگاه آبادان اصابت کرده و یکی از بمبها در شهر و در یک کیلومتری بیمارستان اول که تیم بازدید کرده بود، افتاده است. هیئت نتوانست صحت و سقم آن را بررسی کند.
48- پس از این مشاهدات طبق نظر هیئت مدارک مؤید این ادعا است که شهر در
محاصره طولانی قرار داشته و بدیهی است تخریبی که ملاحظه شد، با استفاده از بمباران هوایی، آتش توپخانه و آتش مستقیم صورت گرفته است.
س – خرمشهر 23 می 1983 (2 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
49- قبل از سپتامبر 1980)شهریور 1359(، جمعیت خرمشهر 200000 نفر بود. در 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359) به شدت بمباران شده و دو لشکر ارتش عراق به آن حمله کردند. در این حمله یک گردان پیاده از نیروهای ایرانی در شهر استقرار داشت و از سوی غیر نظامیان تقویت میشد که به مدت 40 روز مقاومت کرد. تا اینکه بخش بزرگتری از شمال شهر از سمت رودخانه کارون توسط نیروهای عراق به اشغال درآمد و تا اواسط می 1982 (اردیبهشت 1361) تحت اشغال باقی ماند. دویست نفر از جمله همه اعضای تعدادی از خانوادهها در نبردهای اولیه کشته شدند. در طی تخلیه جمعیت، چند هزار نفر از غیر نظامیان کشته شدند و بیش از هزاران نفر مجروح و تعداد زیادی اسیر گردیدند، (آمار دقیقی ارائه نگردید(.
50- مقامات ایران اظهار داشتند که نیروهایشان شهر را در می 1982 (خرداد 1361) بدون اینکه نبرد سنگینی صورت گیرد بازپس گرفتند. از حدود 23000 واحد مسکونی و غیره 8000 ساختمان از جمله 120 مسجد و مکانهای مذهبی، 100 مدرسه، 2 دانشکده، 4 بیمارستان مهم و چند کلینیک کاملا با خاک یکسان شده بود. از حدود 15000 واحد مسکونی دیگر 60 درصد آن تخریب شده که غیر قابل تعمیر بود. تعداد زیادی از مغازهها غارت شده و سوخته بودند. 50 تا 60 کشتی خارجی ثبت شده، غرق یا به شدت آسیب دیده بودند، 1000 کشتی مشخص ثبت شده ایرانی نیز در انواع و اندازههای مختلف منهدم و غرق شده بودند.
51- در بخش اشغالی شهر، ساختمانها به طور کامل و ردیفی تخریب و سپس هموار شده بود تا فضای بازی جهت آتش فراهم شود. بسیاری از آن مناطق مین گذاری شده بود. مشرف بر مناطق هموار شده، ردیفی از ساختمانهای تخریب شده هنوز پابرجا بود و با انبوه نخالههای ساختمانی به خطوط دفاعی مستحکم و سنگر تبدیل شده بود. در شمال شهر مناطق باز بزرگی ایجاد و در آن تیرهای آهن به شکل عمودی کار گذاشته شده بود (تا از فرود چتربازان ایرانی جلوگیری شود.) و نیز با استفاده از اتومبیلهای فرسوده حصاری جهت دفاع در مقابل حملات شبه نظامیان ایران ایجاد شده بود.
52- مقامات ایرانی اظهار میداشتند که عملیات تسطیح آوارها، جمع آوری میادین
مین و دیگر مهمات منفجر نشده، در حال انجام است و کار بازسازی که قبلا شروع شده بود تحت بررسی می‌باشد.
مشاهدات هیئت
53- شهر در مرز شط العرب و رودخانه کارون واقع شده است. هیئت به دو قسمت شهر در دو طرف رودخانه سفر کرد. بخش جنوبی که تحت اشغال نبوده است به شدت آسیب دیده بود و به طور مداوم از طریق هوا و با توپخانه هدف قرار میگرفت. به هر حال به استثنای حاشیه رودخانه که تقریبا کلیه ساختمانهای آن به نظر میرسد با بمباران فروریخته است، بسیاری از ساختمانها هنوز پابرجاست.
54- در سواحل رودخانه بقایای کشتیها در انواع و اندازههای مختلف انباشته شده است. پل بزرگی که انتهای جنوبی و شمالی شهر را به هم متصل میسازد ویران شده و از پل شناور موقتی استفاده میشود.
55- با گزارش از حوادث که توسط مقامات ارائه شد، مشخص گردید که بخش جنوبی شهر حفظ شده است. اگر چه هیئت نتوانست تحقیقات جزئیتری انجام دهد، اما ماهیت و میزان تخریب نشان دهنده آن است که در تخریب شهر به جز حملات هوایی و آتش توپخانه از مواد منفجره با قدرت انفجاری زیاد و تجهیزات مهندسی نیز استفاده شده است. کار تسطیح و بازگشایی جادهها که زیر آوارها دفن شده بود در حال انجام بود. هیئت در موقعیتی نبود که مشخص سازد آیا فضاهای باز، مین گذاری شده بود یا خیر و اگر چنین است چه مساحتی از آنها مین گذاری شده است؟
56- تا آنجا که امکان مشاهده وجود داشت، تقریبا شهر به طور کامل ویران شده بود و هیئت بر این عقیده است قسمتهایی که ساختمانها هنوز پابرجا بودند، تخریبها به وسیله گلوله باران و بمبارانهای شدید در طی درگیریها انجام شده است.
به هر حال بدیهی است در تسطیح مناطقی از شهر از ابزارهایی همچون مواد منفجره با قدرت انفجاری زیاد و تجهیزات مهندسی استفاده شده است.
ش – هویزه 23 می 1983 (2 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
57- هویزه حدودا در 35 کیلومتری مرز واقع است. به هیئت اطلاع داده شد که قبل از سپتامبر 1980 (شهریور 1359(، شهر دارای جمعیت 12000 نفری بود که 23000
نفر نیز در 76 روستای اطراف آن ساکن بودند. اکثر جمعیت آن عرب زبان هستند. شهر دارای حدود 1900 خانه بود. هویزه شهری کشاورزی است، بدون اینکه نیروی نظامی در آن مشاهده شود. در اوایل جنگ شهر اشغال شد و تا می 1982 (1 اردیبهشت 1361) در اشغال قرار داشت. بر طبق اظهارات مقامات، 200 نفر در طی مخاصمات کشته شده و 5000 نفر اسیر شدند. هیچ آماری از مجروحان ارائه نشده است.
58- مقامات اظهار داشتند، هنگامی که شهر بازپس گرفته شد، با زمین هم سطح شده بود و تنها دو ساختمان آسیب دیده پابرجا بود، یک مسجد که از آن به عنوان پست دیده بانی و دیگری خانهای که از آن به عنوان مقر فرماندهی استفاده میشد. بر طبق اظهارات مقامات در حالی که شهر خساراتی از قبیل ریشه کن شدن درختان را در طی جنگ متحمل شده بود، اما تخریب واقعی شهر در اثر استفاده از مواد منفجره با قدرت تخریبی بالا و استفاده از بولدوزر صورت گرفته است.
مشاهدات هیئت
59- هیئت شاهد بود که کل منطقه با خاک یکسان شده و به استثنای دو ساختمانی که ذکر گردید ساختمان دیگری مشاهده نمیشد و درختی نیز دیده نشد. پل قدیمی در روی رودخانه کرخه نور تخریب شده و پل جدیدی ساخته شده بود. تعدادی خانه جدید در خارج از محدوده شهر، ساخته شده بود.
60- به علت گذشت زمان از حوادث توصیف شده، هیئت قادر نبود مدارکی از قبیل قطعات یا قسمتهای گلوله یا بمب را مورد بررسی قرار دهد.
به هر حال هیئت بر این عقیده است که وضعیت محل در زمان بازدید نشان دهنده آن است که شهر میبایست با وسایل دیگری غیر از گلوله و آتش مستقیم تخریب شده باشد و از مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد و تجهیزات مهندسی استفاده شده است.
ص – سوسنگرد 23 می 1983 (2 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
61- سوسنگرد در حدود سی کیلومتری مرز واقع شده است. قبل از سپتامبر 1980)شهریور 1359) شهر دارای 30000 نفر جمعیت بود که 100000 نفر نیز در روستاهای اطراف آن زندگی میکردند. شهر و حومه آن عمدتا یک منطقه کشاورزی است و بر طبق اظهارات مقامات، پس از اینکه جنگ آغاز شد، نیروی زمینی ارتش عراق با حمایت تانک به آن حمله کرد. در طی دو ماه نخست آغاز جنگ شهر سه بار درگیر
نبردهای خیابانی سنگین گردید که نیروهای مهاجم، نهایتا در 14 نوامبر 1980 (23 آبان 1359) به عقب رانده شدند. خسارات مادی و جانی گزارش شده توسط مقامات این شهر شامل این موارد بود: 3500 خانه از 20 تا 100 درصد خسارت دیدند. اغلب مردم از شهر تخلیه نشده بودند. و به همین دلیل تعداد 400 نفر کشته، تعدادی نامشخص مجروح و 106 نفر اسیر شدند. شهر تا اوایل سال 1982)اواخر 1360) تحت محاصره قرار داشت و اخیرا از برد توپخانه عراق خارج شده است، بازسازی وسیع آن در حال پیشرفت است.
مشاهدات هیئت
62- هیئت برای مدت زمان کوتاهی در شهر بود و توانست تنها به قسمت محدودی از آن سفر کند. در حالی که تعداد زیادی ساختمان آسیب دیده مشاهده میشد اما به میزان وسیعی کار تعمیر و بازسازی صورت گرفته و در حال انجام بود. هیئت ادعاهای مقامات را درباره خسارات مادی در طول مخاصمات تأیید میکند اما میبایست خاطر نشان کرد که اقدامات نظامی گزارش شده بیش از یک سال قبل از بازدید هیئت اتفاق افتاده است.
ض- سرپل ذهاب 24 می 1983 (3 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده از سوی مقامات ایران به هیئت
63- شهر در حدود 25 – 30 کیلومتری مرز قرار دارد. قبل از جنگ جمعیت شهر 35000 نفر بود و 65000 نفر نیز در روستاهای اطراف زندگی میکردند. مقامات اظهار داشتند که شهر از طریق هوا و توپخانه مورد حمله قرار گرفته است و در روز 23 سپتامبر 1980 (1 مهر 1359) اشغال شد و نیروهای اشغالگر از تانک جهت تخریب و از بین بردن شهر استفاده کردند. پس از یک هفته نبرد نیروهای مهاجم از شهر خارج شده و در ارتفاعات واقع در چند کیلومتری شهر موضع گرفتند و شروع به گلوله باران آن نمودند. در این مرحله تمامی جمعیت شهر تخلیه شد. بخشی از ارتفاعات در 4 ژوئن 1982 (14 خرداد 1361) بازپس گرفته شد اما برخی از آنها هنوز در اشغال عراق می‌باشد و گلوله باران ادامه دارد. هیچ گونه حمله هوایی از می 1982 (اردیبهشت 1361) صورت نگرفته و بخش اندکی از جمعیت بازگردانده شده است.
64- در مورد خسارات مادی، 700 خانه در شهر کاملا تخریب شده و 2000 خانه نیاز به تعمیرات اساسی دارد و 2000 خانه نیز به تعمیرات مختلف نیازمند است. گذشته از منازل مسکونی، 835 مغازه به تعمیرات اساسی نیازمند است. از روستاهای اطراف
شهر، 96 روستا کاملا از بین رفته، 30 روستا به طور وسیعی خسارت دیده و مابقی نیز خسارات جزیی دیدهاند. همچنین باغات میوه و درختان خرما نیز از میان رفته است.
قبل از تخلیه کامل شهر، 95 نفر کشته و 26 نفر به اسارت گرفته شدند. مقامات ایرانی آماری در مورد تلفات جانی در روستاها ارائه نکردند. مقامات همچنین اظهار داشتند که شهر، یک روز قبل از بازدید هیئت گلوله باران شده است.
مشاهدات هیئت
65- هیئت به جای اینکه طبق برنامه از قصر شیرین بازدید نماید به سرپل ذهاب برده شد. این شهر در جاده دزفول به قصر شیرین واقع شده و هیچ واحد نظامی در شهر دیده نمیشد. نزدیکترین پادگان نظامی در حدود 10 کیلومتری واقع شده و فاصله آن تا خطوط جبهه ارائه نگردید.
66- هیئت مشاهده کرد که بخشهایی از شهر خسارات سنگینی دیده و غیر قابل تعمیر می‌باشد و تقریبا کلیه ساختمانهایی که توسط هیئت مشاهده میشد به میزان متفاوتی خسارت دیده بودند. این خسارات ظاهرا از طریق بمباران هوایی و گلوله باران صورت گرفته است. در ضمن اغلب جمعیت غیر نظامی، شهر را ترک کرده بودند.
67- به هیئت ساختمانی خسارت دیده نشان داده شد و گفته شد که یک روز قبل گلوله باران شده است، اما مدرکی ارائه نگردید که نشان دهد خسارت اخیرا صورت گرفته است.
ط – قصر شیرین 24 می 1983 (3 خرداد 1362)
یادداشت مقدماتی
68- به محض رسیدن هیئت به سرپل ذهاب، توسط فرمانده محلی به هیئت اطلاع داده شد که به خاطر این شهر چند روز قبل از رسیدن هیئت توسط توپخانه عراق گلوله باران شده است، نمیتوان به آنجا رفت و بنابراین امنیت هیئت را نمیتوان تضمین کرد. اما به دلیل آن که در گزارشهای قبلی قصرشیرین از جمله شهرهای کاملا تخریب شده اعلام شده بود، هیئت جهت تضمین بازدید، اصرار نمود تا آن گزارش را تصدیق نماید. به هر تقدیر هیئت از سوی مقامات نظامی و با بیمیلی آنها به شهر برده شد.
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات ایران
69- قصرشیرین در حدود 2 الی 3 کیلومتری مرز واقع شده و قبل از آغاز جنگ، پست گمرکی مهمی بوده است، جمعیت شهر قبل از سپتامبر 1980 (شهریور 1359) 50000 نفر بود و از شهر به عنوان ستاد واحدهای حفاظت مرزی که در منطقه قرار
داشتند، استفاده میشد. همچنین شهر دارای یک واحد ژاندارمری بود. مقامات اظهار داشتند که در 12 سپتامبر 1980)21 شهریور 1359) پست مرزی به تصرف ارتش عراق درآمد، از 18 سپتامبر (27 شهریور) شهر محاصره شد و در 22 سپتامبر (31 شهریور) اشغال گردید و در 3 اکتبر (11 مهر) کلیه ساکنان شهر بیرون رانده شدند. شهر تا 12 ژوئن 1982 (22 خرداد 1361) که بازپس گرفته شد، تحت اشغال عراق بود و کاملا تخریب گردید. در این میان 5600 واحد مسکونی با خاک یکسان شد و از تعداد تلفات اطلاع دقیقی ارائه نگردید. جمعیت رانده شده از شهر به خاطر این که زیر گلوله باران قرار دارد، قادر نیستند به آن بازگردند و جالب توجه است که قبل از رسیدن هیئت نیز، شهر به مدت خیلی کوتاهی گلوله باران شد.
مشاهدات هیئت
70- قصرشیرین در منطقه نبرد واقع شده و به خطوط طرفهای درگیر بسیار نزدیک می‌باشد، در حالی که به سوی شهر در حرکت بودیم، هیئت صدای آتش توپخانه را میشنید و دو ستون از دود که از نزدیکی شهر برخاسته بود مشاهده میگردید. این دود میتوانست در نتیجه گلوله باران شهر باشد. تعدادی از خودروها و کامیونهای نظامی منهدم شده نیز در طول مسیر مشاهده میشد.
71- مقامات نظامی گفتند که تحت شرایط عادی هیئت نمیتواند به گردش در شهر برده شود، به همین دلیل هیئت مستقیما به پست فرماندهی مستحکمی برده شد. متعاقب آن گفته میشد که یکی از گلولهها در آن روز به شهر اصابت کرده است، بنابراین هیئت اصرار داشت از نقطه مورد اصابت تحقیق نماید، مقامات نیز هیئت را با پای پیاده به محل مورد نظر بردند، اما هیچ مدرکی در محل مشاهده نگردید که ادعای مقامات را تصدیق نماید. به نظر میرسید که هیچ گلولهای در آن روز به شهر شلیک نشده است و گلولههای شلیک میبایست به خارج از محدوده شهر اصابت کرده باشد.
البته در بیمارستان صحرایی شهر تعدادی نظامی مجروح بستری بودند که به هیئت گفته شد، این افراد در گلوله باران آن روز مجروح شدهاند.
72- اگر چه تحت شرایط معمول، هیئت نمیتوانست تحقیقات جزییتری از شهر تهیه نماید، اما موفق شد میزان تخریب را در طی مسیرش به سوی مقر فرماندهی مشاهده نماید و تحقیقاتش را با پای پیاده تنها در مورد گلوله باران آن روز تکمیل نماید. در مجموع هیئت پس از مشاهدات خود اعتقاد دارد که انهدام شهر به وسیله گلوله باران و آتش مستقیم صورت گرفته است. به هر حال میزان تخریب نشان میدهد که در
تخریب شهر ممکن است از ابزارهای دیگری از قبیل مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد و نیز تجهیزات مهندسی استفاده شده باشد.
ظ- بانه 26 می 1983 (5 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه به هیئت توسط مقامات ایران
73- بانه دارای 13000 نفر جمعیت بوده و در حدود 20 کیلومتری مرز واقع است. به هیئت اطلاع داده شد که شهر قبل از بازدید در روز 25 می (4 خرداد) در حدود ساعت 10:15 با دو یا چند هواپیما که از سمت غرب آمده بودند، مورد حمله قرار گرفته است.
همچنین گفته شد در این بمباران 22 بمب در بخش شمال شرقی شهر پرتاب شد که تعدادی از آنها در خارج از محدوده شهر فرود آمده، 5 بمب عمل نکرده، و باقیمانده بمبها در مسافت 300 متری آن افتاده است. هواپیماها همچنین شهر را با مسلسل هدف قرار دادهاند. در این حمله هشتاد نفر کشته شده بودند که از میان آنها سه نفر زن و پنج نفر کودک بودند. هفتاد و سه نفر نیز مجروح شده که در حدود 70 درصد آنها کودک، 20 درصد زن و 10 درصد مرد بودند.
74- مقامات اظهار داشتند که از زمان بروز جنگ هیچ گونه عملیات نظامی در آن بخش از کشور، از سوی دو طرف به استثنای حمله هوایی روز گذشته صورت نگرفته است. هیچ گونه تأسیسات مهم نظامی در منطقه وجود نداشت. تنها یک آمادگاه تدارکاتی کوچک متشکل از 150 مرد وجود دارد که صرفا در جهت حمایت از عملیات تأمین داخلی مورد استفاده قرار میگیرد. این آمادگاه در حدود 1 الی 5 / 1 کیلومتری منطقه درگیری در سمت شمال شرقی شهر واقع شده است. شهر در کنار جاده باریکی قرار دارد و هیچ صنعت نظامی با اهمیتی ندارد.
مشاهدات هیئت
75- بانه شهر کوچکی واقع در مناطق کوهستانی است که نیمی از آن با تپههایی از غرب به شمال شرقی احاطه شده است. هیچ گونه خطوط مخابراتی مهمی در نزدیکی آن وجود ندارد و دارای صنعت با اهمیتی نیست و عمدتا شهری کشاورزی می‌باشد. تنها تأسیسات نظامی که مشاهده گردید آمادگاه تدارکاتی کوچکی است که قبلا ذکر شد. در این آمادگاه چند کامیون بزرگ مشاهده شد.
76- در یک منطقه مسکونی تعداد زیادی از علائم نشان میداد که شهر بمباران شده، اما خسارات مادی سنگینی وجود نداشت و تنها تعداد زیادی از پنجرهها شکسته
شده بود. هیئت در یک محل لکههای خشک شدهای از خون را مشاهده کرد و نیز لکههای تقریبا تازهای از خون بر روی یک دیوار دید. در این منطقه زمین پر از حفرههای خیلی کوچک بود که چند سانتیمتر عمق داشتند و حدود 20 الی 30 سانتیمتر قطر آنها بود. فاصله میان این حفرهها در یک منطقه که مورد تحقیق قرار گرفت از 5 / 1 تا 4 متر بود.
77- اگر چه از هیئت انتظار نمیرفت که تعداد تلفات را برآورد کند اما هیئت احساس کرد که در این شرایط ناشایست خواهد بود که یادداشتی گواه بر حادثهای که تنها یک روز، قبل از بازدید هیئت رخ داده، ارائه نگردد.
78- هیئت به قبرستانی برده شد تا اجساد مردگانی را مشاهده کند که چندی قبل دفن شده بودند. علاوه بر این، اجسادی از دو زن و 5 کودک در تابوتهای باز وجود داشت و به هیئت اطلاع داده شد که زن دیگری بر اثر جراحات وارده در بیمارستان شهر مجاور فوت کرده است.
79- سپس هیئت به بیمارستانی برده شد که در آن جا 56 مجروح بمباران اخیر تحت مداوا قرار داشتند. سایر مجروحین به بیمارستانهای شهرهای مجاور اعزام شده بودند، دو پزشک به هیئت نشان دادند که چگونه زخمهای شدید یک پسر جوان، هشت زن و چهارده کودک در سنین 2 الی 12 ساله را طی روزهای قبل مداوا کردهاند. همچنین هیئت زنی با زخمهای شدید را مشاهده کرد که فرزندش با عمل سزارین به دنیا آورده شده بود. سایر مجروحین به بیمارستانهای شهرهای مجاور اعزام شده بودند و به همین دلیل با توجه به محدودیت زمان، هیئت موفق نشد سایر مجروحین را ملاقات نماید.
80- در منطقه مورد اصابت بمب، هیئت بدنه یک بمب و تعداد زیادی از قطعات بمب خوشهای را مشاهده کرد. به هیئت همچنین بدنه 13 بمب و تعدادی فیوز بمبها و تعدادی بمبهای خوشهای منفجر نشده یا بخشی از آن منفجر شده را نشان دادند که به طور قطع به نظر میرسید اخیرا استفاده شده است. بدنه بمبها از دو قسمت اصلی و انتهایی تشکیل شده بود. ابعاد کل بدنه 202 سانتیمتر طول و 5 / 33 سانتیمتر قطر داشت، بر بدنه بمبها علامت (pbk- 230 / 270 / Ao – Icy / A- LX – 2) حک شده بود، بمبهای خوشهای 155 میلیمتر طول و 48 میلیمتر قطر داشتند و بر روی آنها فیوز و پرک نصب شده بود که هر کدام در حدود 1 / 1 کیلوگرم وزن داشته و تقریبا حاوی 100 گرم مواد منفجره با قدرت تخریبی زیاد بودند، ضخامت دیوارههای بدنه استیلی آن 12 میلیمتر بود. بمبها قطعا از نوع بمبهای خوشهای 250 کیلوگرمی بودند که هر کدام از
آنها تقریبا حاوی 150 بمب خوشهای کوچکتر می‌باشد.
81- با توجه به مشاهدات و بررسی مدارک ارائه شده هیئت بر این اعتقاد است که شهر هدف بمباران هوایی با بمبهای خوشهای قرار گرفته است. این قبیل بمب عمدتا علیه نفرات استفاده میشود به همین علت میزان تلفات بالا، اما میزان خسارت مادی نسبتا پایین بود. بنابراین هیئت بر این عقیده است که تحقیقا جزئیات حوادث، به صورتی که گزارش شده است، صحت دارد.
82- به علت محدودیت وقت هیئت نتوانست در مورد این ادعا که شهر با مسلسل هدف قرار گرفته است، تحقیق نماید.
سفر به مناطقی جنگی عراق
83- خط سیر ترسیمی دولت عراق بازدید از مناطق غیر نظامی بود که اخیرا و نیز در گذشته خسارت جنگی دیده بود، تاریخ بازدیدهای هیئت از محلهای مختلف در پرانتز نشان داده شده است و زمان نشان داده شده به وقت محلی است. آمار تلفات مربوط به غیر نظامیان می‌باشد.
الف – زرباطیه 28 می 1983 (7 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
84- زرباطیه در حدود 8 الی 10 کیلومتری مرز و خط جبهه فعلی قرار دارد و جمعیت شهر قبل از سپتامبر 1980 (شهریور1359) 11000 نفر بود. مقامات گفتند از 4 سپتامبر 1980 (13 شهریور 1359) شهر زیر گلوله باران قرار داشت که در نتیجه آن 5000 نفر از مردم شهر را تخلیه کرده و به بدره شهری که در 10 کیلومتری این محل واقع است، نقل مکان کردهاند. در زمانی که نیروهای عراقی در اقدامی تلافی جویانه از مرز عبور کردند و در حدود 25 کیلومتر به داخل ایران پیشروی کردند، شهر از برد توپخانههای ایران خارج شد، به هر حال در جولای 1982 (تیر و مرداد 1361) وقتی که سربازان عراقی از مرز عقبنشینی کردند، شهر مجددا در برد توپخانه ایران قرار گرفت و 6000 نفر از ساکنین باقی مانده نیز شهر را تخلیه کردند. از شروع مخاصمات در شهرهای زرباطیه و بدره مجموعا 68 نفر کشته، 180 نفر مجروح و 40 نفر معلول شدهاند که 60 نفر آنها کودک بودهاند. مقامات اظهار داشتند که 25 درصد شهر زرباطیه خسارت دیده و غیر قابل تعمیر است.
58- در شهر به استثنای واحدهای پدافند هوایی که در حومه شهر مستقر بودند، در هیچ زمانی نیروی نظامی مستقر نبوده است. نزدیکترین تأسیسات نظامی، واحد
تدارکاتی بود که در 30 کیلومتری شهر واقع شده است. هیچ گونه تأسیسات اقتصادی و با اهمیت نظامی در شهر وجود ندارد و به آن نیز حملات هوایی نشده است. به هیئت گفته شده شهر روز قبل از بازدید هیئت، هدف قرار گرفته است.
مشاهدات هیئت
86- شهر زرباطیه در مسیر جادهای به موازات مرز و در دشتی هموار واقع شده است. این شهر کاملا در منطقه بیابانی است و به استثنای واحدهای پدافند هوایی که در اطراف شهر مستقر بودند هیئت هیچ واحد نظامی دیگری را در محدوده شهر مشاهده نکرد. با این حال چند سکوی نظامی در نزدیکی شهر وجود داشت.
87- هیئت دو خانه را مشاهده کرد که نشان میداد بر اثر اصابت ترکش نسبتا خسارت دیدهاند. خانه سوم که در حومه شهر مورد بازدید هیئت قرار گرفت، مورد اصابت مستقیم گلوله قرار گرفته بود. به هیئت همچنین یک مسجد نشان داده شد که بر اثر اصابت ترکش به دیوارهای آن، چند سوراخ بوجود آمده بود تحقیقات در مورد ادعاهای مقامات مبنی بر هدف گیری روز قبل نشان میداد که هیچ نقطهای مورد اصابت قرار نگرفته است. بنابراین به هیئت گفته شد که تنها داخل نخلستان مورد هدف قرار گرفته است.
88- به هیئت هیچ بخشی از شهر نشان داده نشد که خسارت سنگینی دیده باشد یا ساختمانی از بین رفته و غیر قابل تعمیر باشد. هیئت پس از مشاهدات برآورد کرد که کل خسارت وارده به شهر در حدود 5 درصد می‌باشد. هیئت بر این نظر است که شهر به خاطر خطر بالقوه گلوله باران (شهر به خوبی در تیررس توپخانههای ایران قرار دارد) تخلیه شده است.
ب – مندلی 28 می 1983 (7 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
89- مندلی در 7 کیلومتری مرز قرار دارد و قبل از 4 سپتامبر 1980 (13 شهریور 1359) که زیر گلوله باران قرار گرفت جمعیت آن 14000 نفر بوده است. مقامات اظهار داشتند که نیروهای عراقی در اقدامی تلافی جویانه به عمق 10 کیلومتری مرز پیشروی کردند. جمعیت فعلی در حدود 5000 نفر است. مقامات گفتند تا ژوئن 1982 (خرداد و تیر1361) 116 نفر کشته و 800 نفر مجروح شدهاند که 70 نفر آنها معلول هستند.
90- مقامات عراقی به هیئت اطلاع دادند که شهر یک بار در سال 1980 و بار دوم، دو ماه قبل از بازدید هیئت، مورد حمله هوایی واقع شده است. مقامات عراقی مدعی
بودند که در این حملات بخشی از یک مدرسه به وسیله دو راکت تخریب شده است که در آن 10 کودک کشته و 60 نفر مجروح شدند و چهار راکت نیز به حومه شهر اصابت کرده است. بر اساس این ادعا ده درصد شهر از بین رفته و غیر قابل تعمیر است و جهت شروع عملیاتهای نظامی مورد استفاده قرار گرفته است. نزدیکترین واحد نظامی به استثنای واحدهای پدافند هوایی و میلیشیا، در حدود 7 کیلومتری شهر مستقر هستند. هیچ کارخانه با اهمیت نظامی در این شهر وجود ندارد و دو روز قبل و نیز یک روز قبل از بازدید هیئت با 4 یا 5 گلوله توپ مورد هدف قرار گرفته است.
مشاهدات هیئت
91- هیئت در شهر گردش نموده و آن را شهری نسبتا بیابانی مشاهده کر. هیئت از مدرسهای که با دو راکت مستقیما مورد هدف واقع شده بود بازدید نمود و ملاحظه کرد که قسمتهایی از ساختمان به طور مشخص با راکتهای 13m-21 مورد هدف قرار گرفته است. البته خسارات وارده قابل تعمیر بود. هیئت در مورد خسارات وارده به دیگر نقاط شهر که در گذشته رخ داده بود تنها یک ساختمان آسیب دیده غیر قابل تعمیر و یک خانه در حومه شهر را که با بمب هوایی از بین رفته بود، مشاهده کرد. هیچ منطقهای در شهر به هیئت نشان داده نشد که خسارات سنگینی دیده باشد. بنابراین هیئت اتفاق نظر داشت که میزان خسارات وارده به شهر کمتر از ده درصد می‌باشد. همچنین هیئت این نظر داشت که شهر به خاطر نزدیکی به مرز تخلیه شده و حقیقت آن است که در برد توپخانه ایران قرار دارد. در تحقیق درباره هدف گیری روز قبل، هیئت به محوطهای باز برده شد. در این بازدید، هیئت دهانه سوراخ کم عمیقی را مشاهده کرد که بنا به ادعای مقامات عراق این نقطه مورد اصابت گلوله قرار گرفته بود. تعدادی از قطعات و ترکشهای گلوله در محل مورد اصابت یافت شد، اما هیچ خانهای خسارت ندیده بود.
ج – خانقین 28 می 1983 (7 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
92- خانقین در 8 کیلومتری مرز واقع است. همچنین قبل از شروع جنگ 52000 نفر بود. شهر و پالایشگاه نفتی مجاور آن قبل از 4 سپتامبر 1980 (13 شهریور 1359) از طریق هوا گلوله باران و بمباران شد.
بسیاری از مناطق مسکونی تخلیه شده است. مقامات اظهار داشتند که در 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359) نیروهای عراقی در اقدامی تلافی جویانه از مرز عبور
کردند و متعاقب آن در حدود 45 الی 50 کیلومتری داخل خاک ایران مستقر شدند، این شهر در فواصل سپتامبر 1980)مهر و شهریور 1359) و ژوئن 1982)خرداد و تیر 1361) از برد توپخانه ایران خارج شده بود و سه بار از طریق هوا مورد حمله قرار گرفته است، در 18 ژوئن 1982 (28 خرداد 1361) نیروهای عراقی شروع به عقبنشینی از مواضع خود در داخل خاک ایران کردند و تا 28 ژوئن 1982 (7 تیر 1361) به مرز بازگشتند. پس از این تاریخ، شهر زیر حملات موشکی و توپخانه قرار گرفت و از جمله نقاط مورد اصابت، بیمارستانها و مدارس بودند، در حدود 4 درصد شهر خسارت دیده و غیر قابل تعمیر است. فاصله شهر تا خطوط درگیری ارائه نشد.
93- در حمله به مناطق مسکونی در 4 سپتامبر 1980 (13 شهریور 59) هشت زن و کودک کشته و 19 نفر مجروح شدند و تعدادی خانه نیز تخریب گردید. در 18 دسامبر 1982 (27 آذر 1359) یک مدرسه مورد اصابت قرار گرفت و 20 کودک و یک معلم کشته و 50 کودک مجروح شدند. در حدود دو ماه قبل از بازدید هیئت، یک سوپر مارکت مورد اصابت چند راکت قرار گرفت که بر اثر آن 7 نفر کشته و 19 نفر از جمله تعدادی زن و کودک مجروح شدند. در مجموع 66 نفر از ساکنین شهر کشته و 455 نفر مجروح شدهاند که 33 نفر آنها معلول هستند. آخرین حمله توپخانه، در 16 می 1983 (26 اردیبهشت 1362) رخ داد که در نتیجه یک نفر کشته و 8 نفر مجروح شدند.
94- مقامات اظهار داشتند که هیچ نوع عملیات مهم نظامی از این شهر در هیچ زمانی صورت نگرفته و هیچ واحد نظامی به استثنای دستههای پدافند هوایی متشکل از مردان شبه نظامی، در شهر مستقر نیست. دو مسیر تدارکاتی در فاصله 6 الی 10 کیلومتری از شهر وجود دارد و پالایشگاه نفت در فاصله 2 کیلومتری شهر واقع شده است.
مشاهدات هیئت
95- هیئت از مدرسه، سوپر مارکت و مناطق مسکونی مورد اشاره بازدید کرد. در تحقیقات، هیئت مشاهده کرد که زمین مدرسه با دو گلوله هدف قرار گرفته است و تعدادی از ترکشها پنجرهها را شکسته و به داخل دو کلاس پرتاب شدهاند. یکی از ترکشها به در ورودی سوپر مارکت اصابت کرده و ترکشهای دیگری به سر در آن برخورد کرده است. در منطقه مسکونی حومه شهر که گفته میشود در سپتامبر 1980)شهریور 1359) مورد حمله قرار گرفته، چهار خانه به شدت آسیب دیده و دو خانه خسارات جزیی دیده است. پالایشگاه مجاور و منطقه مسکونی آن به شدت آسیب دیده است. لازم به ذکر است در این منطقه تعدادی سکوی پرتاب موشک نیز دیده میشد.
96- به نظر هیئت پالایشگاه نفت هدف اصلی حمله بوده، اما تعدادی از اهداف غیر نظامی در آن فاصله نیز مورد اصابت قرار گرفته است. برآورد خسارت به شهر ظاهرا صحت دارد.
97- طی بازدید هیئت از خانقین صدای شلیک گلولههای توپ و خمپاره از چهار طرف شنیده میشد که به احتمال زیاد از سمت مرز بود. به هیئت گفته شد که این صداها از توپهای ایران است، اما این ادعا نمیتوانست صحت داشته باشد.
د – کرکوک 29 می 1983 (خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
98- قبل از سپتامبر 1982، جمعیت شهر 200000 نفر بود که در همان سطح باقی مانده است. شهر در 140 کیلومتری مرز واقع شده است و در برد توپخانه ایران نیست. نزدیکترین عملیات زمینی در نزدیکی مرز و در حدود 70 کیلومتری شمال خانقین رخ داده است. بر اساس اظهارات مقامات، شهر از طریق هوا از 22 سپتامبر 1980 (31 شهریور 1359) تا 26 فوریه 1982 (7 اسفند 1360) شدیدا خسارت دیده است. این حملات که به ویژه در روزهای نخست جنگ شدید بود بر روی اهداف و مناطق مسکونی تمرکز داشت. مقامات عراقی اظهار داشتند که در این حملات یک بیمارستان، یک مدرسه، بازار و قبرستان شهر مورد هدف قرار گرفته، اما به دلیل قدرت سیستم پدافند هوایی، میزان تلفات محدود بوده است. مقامات همچنین اظهار داشتند مجموعا در حدود 50 حمله هوایی به این منطقه صورت گرفته که تعدادی زیادی نیز ناموفق بوده است. مقامات گفتند در این حملات از بمبهای ناپالم، خوشهای، راکت، مسلسل و در برخی موارد از تلههای فریبنده استفاده شده است.
99- به هئیت گفته شد خسارات سنگینی به مناطق مسکونی وارد شده و 120 واحد مسکونی و 15 ساختمان عمومی از بین رفته که تقریبا کلیه آنها مجددا بازسازی شده است. گفته شد که سیاست دولت در این منطقه بازسازی سریع واحدهای خسارت دیده بود که در جریان بازسازی نیز حملات دنبال میشد. این حملات از سپتامبر 1980)شهریور 59) تاکنون مجموعا 30 کشته و 245 مجروح به جای گذاشته است.
100- در فاصلهی 10 و 25 کیلومتری شهر یک پایگاه هوایی و یک مرکز آموزش برای پرسنل لجستیک واقع شده است. کرکوک یک منطقه تولید نفت می‌باشد و نزدیکترین تأسیسات نفتی در 10 کیلومتری شهر قرار دارد. تعداد بیشماری کارخانه و کارگاه کوچک، بدون اهمیت نظامی در شهر وجود دارد که بنا به اظهارات مقامات بسیاری از آنها با حملات از بین رفته و مجددا ساخته شده است.
مشاهدات هیئت
101- هیئت جهت بازدید به پنج نقطه برده شد. در نخستین محل یک خانه نشان داده شد که از بین رفته بود. در کنار این خانه و در فاصله 200 متری آن یک منطقه انبار نفت با هفت مخزن بزرگ قرار داشت که 4 مخزن آن از بین رفته بود. در کنار دومین محل مورد بازدید که منطقه مسکونی بود، یک ایستگاه راهآهن و یک ترمینال اتوبوس واقع شده بود. در این منطقه یک خانه تخریب شده و دو ساختمان دیگر خسارت دیده بود و مجددا بازسازی شده بود. محل سوم، منطقه مسکونی دیگری بود که اداره بهداشت محلی آن از بین رفته و تعدادی خانه خسارت دیده بودند. در منطقه مسکونی چهارم دو خانه از بین رفته و مجددا ساخته شده بود. محل پنجم، منطقه تجاری واقع در بخش قدیمی شهر بود که تخریب شده و منطقهای به وسعت 75 در 75 متر هموار شده بود، اما هنوز بازسازی نشده بود. به هیئت اطلاع داده شد که در این محل از راکت استفاده بیشتری شده است و در نتیجه، 12 نفر کشته و 53 نفر مجروح شدهاند. در این محل سر در یک مسجد نیز خسارت جزیی دیده است. فواصل میان 5 محل در حدود یک کیلومتر بود. این حوادث به خوبی توسط مقامات عراقی مستند شده و ادعاهای آنان را تقویت میکرد. مقامات تصویر مهمات استفاده شده از جمله بمبهای خوشهای و نیز ساختمانهای خسارت دیدهای را که مجددا بازسازی شده بود، به هیئت نشان دادند. هیئت قطعات مهمات مورد استفاده را مشاهده نکرد زیرا مقامات عراقی مدعی بودند که این قطعات را به بغداد ارسال کردهاند. کلیه خسارتهای یاد شده در فواصل زمانی 25 سپتامبر تا 8 اکتبر 1980 (3 تا 16 مهر 1359) بوده است.
102- در این شهر بیشتر خسارتهایی که در مراحل اولیه جنگ رخ داده بود تعمیر شده و هیئت قادر نبود در مورد نوع مهماتی که در محلهای مختلف استفاده شده بود تحقیق نموده و یا آن را تصدیق نماید. به هر حال هیئت بر این نظر است که مدارک ارائه شده (تصاویر) و نیز خسارات مشهود، تقویت کننده ادعاها، درباره زیانهای مالی است.
ز – زبیر 30 می 1983 (9 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
103- جمعیت قبل از جنگ 112000 نفر بود و بدون تغییر باقی مانده بود. شهر در 40 کیلومتری مرز واقع شده است. طبق اظهار مقامات، در شروع جنگ، حملات هوایی بسیاری را خلبانان ایرانی انجام دادند و تنها یک بار موفق شدند بیمارستان شهر را در
22 سپتامبر 1983 (شهریور 1359) هدف قرار دهند که سه نفر کشته و 14 نفر مجروح شدند. آخرین حمله هوایی به شهر در می 1981)خرداد 1360) رخ داد و از 24 اکتبر 1982 (2 آبان 1361) تا زمان بازدید هیئت شهر زیر برد توپخانه دوربرد ایران قرار گرفت. از این پس شهر 12 بار گلوله باران شد که در مجموع 47 گلوله به سمت شهر شلیک شد و در نتیجه آن 20 نفر کشته و 63 نفر مجروح شدند. حملاتی نیز به نزدیکی یک پل بر روی یک کانال در 15 کیلومتری شهر صورت گرفته است. شهر تنها داری صنایع محلی بوده و نیروی برق خود را از بصره دریافت میکند و هیچ نیروگاه محلی در آنجا وجود ندارد. فاصله آن از خطوط جبهه ارائه نگردید.
مشاهدات هیئت
104- هیئت به پنج محل جهت بازدید برده شد، در دو حادثهای که در 24 اکتبر 1982 (2 آبان 1361) رخ داده، یک گلوله به خیابانی در منطقه مسکونی برخورد کرده بود و نیز محل اصابت ترکشهایی بر روی دیوار مشخص بود و یک تیرک فلزی به وسیله ترکش سوراخ شده بود. به هیئت اطلاعات داده شد که 9 نفر در آنجا کشته و 43 نفر مجروح شدهاند. دومین گلوله، به خیابان دیگری اصابت کرده بود که هیچ تلفاتی نداشت. در سومین محل یک خانه با یک گلوله در 18 آوریل 1983 (29 فروردین 1362) آسیب دیده بود. به هیئت گفته شد که در این محل دو نفر کشته و چهار کودک نیز مجروح شدهاند. هیئت با چهار کودک مجروح ملاقات کرد. ترکشهای ارائه شده به هیئت مورد بررسی قرار گرفت و دقیقا مشخص بود که متعلق به گلوله توپ کالیبر بزرگ است. در چهارمین محل در حومه شهر، یک ایستگاه پمپ بنزین مورد اصابت قرار گرفته بود و یک مخزن در 28 مارس 1983 (8 فروردین 1362) آسیب دیده بود. در این محل، آماری از تلفات ارائه نشد. در پنجمین محل بخشی از یک خانه واقع در منطقه مسکونی در 18 آوریل 1983 (29 فروردین 1362) هدف قرار گرفته و تخریب شده بود که هیچ تلفاتی نداشت. قطعاتی از جمله ترکش و یک فیوز به هیئت نشان داده شد که مسلما متعلق به گلوله توپ با کالیبر بزرگ بود.
105- هیئت در پی تحقیقات خود بر این عقیده است که شهر گلوله باران شده اما هیچ خسارت محسوسی را باعث نشده است. از مشاهده قطعات و ترکشهای گلوله و نیز با توجه به فاصله شهر از مرز، هیئت بر این عقیده است که تنها توپخانهای که میتوانست شهر را هدف قرار دهد، توپ 175 میلیمتری بوده است.
س – فاو 30 می 1983 (9 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
106- شهر قبل از اینکه جنگ شروع شود دارای 42000 نفر جمعیت بود و جمعیت فعلی آن در حدود 3000 نفر است که اغلب ساکنین آن، شهر را در اواسط 1981)1360) ترک کردهاند، این شهر در حاشیه مرز و در حدود 500 متری دهانه شط العرب که 800 متر عرض دارد، واقع شده است و از سپتامبر 1980)شهریور 59) تقریبا زیر گلوله باران روزانه قرار دارد. شهر فاو قبل از جنگ تنها منطقهای در عراق بود که جهت بارگیری نفت در خلیج (فارس) از آن استفاده میشد. هیچ پالایشگاه نفتی در این شهر وجود ندارد.
107- طبق اظهارات مقامات عراق، در فواصل سپتامبر 1980)شهریور 59) و دسامبر 1981)دی 1360) حمله هوایی به فاو صورت گرفته است که آخرین آن در دسامبر 1981)دی 1360) رخ داده است. از زمان شروع جنگ شهر زیر گلوله باران روزانه قرار دارد و به طور متوسط، روزانه 20 تا 30 گلوله به سوی آن شلیک میشود.
شهر همچنین زیر آتش مستقیم تانکها و مسلسلها از آن سوی رودخانه می‌باشد. آمار تلفات تا آن تاریخ 96 کشته و 236 مجروح بوده است که بسیاری از آنها معلول شدهاند. 80 درصد تلفات بر اثر گلوله باران، 10 درصد بر اثر حملات هوایی و 10 درصد با دیگر وسایل بوده است. سه هزار خانه مورد اصابت قرار گرفته که 50 درصد آنها به طور کامل از بین رفته است. 30 الی 40 درصد دیگر غیر قابل تعمیر است. شهر همواره در معرض تهدید دائمی است و به همین دلیل تاکنون هیچ گونه عملیات بازسازی و تعمیر در آن صورت نگرفته است. مقامات عراق اظهار داشتند هیچ واحد نظامی در نزدیکی شهر مستقر نیست، اما توپخانه عراق جهت پاسخگویی به آتش ایران در حدود 10 کیلومتری شهر آرایش گرفته است. از شهر فاو در هیچ زمانی جهت شروع عملیات نظامی استفاده نشده و در طی مخاصمات نیز نیرویی به آن طرف رودخانه عبور نکرده است. به ادعای مقامات عراق به استثنای نیروهای مرزی که در امتداد شط العرب مستقر هستند، نیروی نظامی دیگری در شهر وجود ندارد.
مشاهدات هیئت
108- هیئت جهت بازدید به شش محل برده شد. ابتدا خانهای مورد بازدید قرار گرفت که گفته شد دو روز قبل با گلوله هدف قرار گرفته است. یکی از دیوارهای خانه ویران شده بود اما اثری از ترکش گلوله مشاهده نشد. در محل دوم از نیروگاهی در کنار
شهر و چند مغازه در حومه شهر که در 20 می 1983 (30 اردیبهشت 1362) مورد اصابت قرار گرفته بودند بازدید به عمل آمد و گفته شد سه نفر از مردم در آنجا مردهاند ولی نیروگاه هنوز کار میکرد. در سومین محل، 8 خانه در 400 متری ترانسفورماتور برق با حمله هوایی در اوایل سال 1981)اواخر 1359) از بین رفته بود. چهارمین محل در نزدیکی تعدادی مخزن نفتی بزرگ قرار داشت. در این محل 8 الی 10 خانه از بین رفته بود. در پنجمین محل که یک منطقه مسکونی بود، دو خانه کاملا تخریب شده و چند خانه به میزان متفاوت بر اثر آتش توپخانه خسارت دیده بودند. ششمین محل در پنج کیلومتری خارج از شهر و در کنار مخزن ذخیره آب قرار داشت. این محل در شروع جنگ از بین رفته بود.
109- هیئت طی بازدید از شهر فاو در حدود 40 مخزن بزرگ نفت را دید که در قسمتهای مختلف شهر قرار داشتند و اغلب آنها از بین رفته و یا خسارت دیده بودند.
110- هیئت بر این عقیده است که تأسیسات نفتی و نیروگاه برق هدف حملات بودهاند و بدیهی است که در جریان گلوله باران، تعداد زیادی از ساختمانهای مسکونی هدف قرار گرفته و به شدت آسیب دیده است.
ش – ابوالخصیب 30 می 1983 (9 خرداد 1362)
اطلاعات ارائه شده به هیئت توسط مقامات عراق
111- شهر در یک کیلومتری شط العرب واقع شده و تا 15 کیلومتری حومه بصره امتداد دارد و در حدود 8 کیلومتری مرز می‌باشد. جمعیت شهر قبل از شروع جنگ 79000 نفر بود که به همین صورت باقی مانده بود. مقامات اظهار داشتند که در شروع جنگ شهر یکبار زیر رگبار مسلسل هواپیماهای ایران قرار گرفت و یک نفر کشته شد و از آن زمان به بعد، شهر در معرض گلوله باران دائمی بوده است. آخرین بار در 28 می 1983 (7 خرداد 1362) شهر هدف آتش توپخانه ایران قرار گرفت و در مجموع 15 گلوله باران به آن شلیک شد. در این حمله یک نفر کشته شد. طبق گزارش مقامات عراقی در مجموع 3078 گلوله به سوی شهر شلیک شده است که از این تعداد 2400 گلوله به کارخانه کودسازی که در حدود 5 کیلومتری شهر واقع شده اصابت و در حدود 650 گلوله نیز به خود شهر برخورد کرده است. تعداد گلولههایی که در اطراف شهر به زمین اصابت کرده 2200 گلوله می‌باشد. بر اساس آماری که مقامات ارائه دادند طی این حملات در مجموع 6 نفر
از مردم کشته و 132 نفر مجروح شدهاند و 34 خانه به میزان خسارت دیده است.
112- بنا به اظهار مقامات، شهر یک منطقه کشاورزی است و هیچ کارخانه صنعتی به استثنای کارخانه کودسازی در نزدیکی آن وجود ندارد. منازل مسکونی کارمندان کارخانه در حدود 50 الی 200 متری ساختمان کارخانه قرار دارد. نزدیکترین تأسیسات نظامی به شهر در سالمیه و در فاصله 15 کیلومتری از شهر واقع شده است.
مشاهدات هیئت
113- هیئت به مدرسهای در شهر برده شد که پشت بام آن هدف مستقیم گلوله قرار گرفته و خسارت دیده بود. این مدرسه در حدود 5 کیلومتری جنوب غربی کارخانه واقع شده است همچنین هیئت جهت بازدید به محوطه کارخانهای برده شد که در شروع جنگ به شدت خسارت دیده و از آن تاریخ تعطیل شده است. هیئت از منطقه مسکونی کارخانه بازدید کرد که قبلا تخلیه شده بود و حداقل چهار واحد آن به شدت آسیب دیده بود.
114- هیئت اجزا و ترکشهای مهمات مورد اصابت به منازل مسکونی را که در داخل کارخانه به نمایش گذاشته شده بود بررسی کرد و به طور قطع مشخص شد که از کالیبرهای مختلف از جمله 203 میلیمتری و راکتهای BM – 21 بوده است. در مورد نحوه گلوله باران، هیئت بر این نظر است که کارخانه هدف عمدهی این حملات بوده و شهر به طور پراکنده مورد هدف قرار گرفته است.
