در خلیج فارس به جز عراق، ایران با هیچ رقیب یا تهدید منطقهای مواجه نیست. ایران، به عنوان بزرگترین کشور منطقه خلیج فارس منافعش در گرو حفظ مزایای استراتژیک جمعیت، ساحل طولانی و عمق استراتژیکی آن می‌باشد. با گسترش هر نوع سلاح هستهای در منطقه، بیم آن میرود که عامل متوازن کنندهای برای جبران مزایای طبیعی ایران، در اختیار کشورهای کوچکتر قرار گیرد. اختلاف ایران با همسایگان جنوبیاش، در هر حال جزئی است و حول محور احساس ضعف کشورهای کوچک و نیز مسائل ارضی ملموس قرار دارد. با این وجود، اختلافات ایران با ابوظبی بر سر جزایر تنب و ابوموسی، بهبود روابط و ایجاد اعتماد بین ایران و کشورهای حوزهی خلیج فارس را دشوار کرده و همچنین اتکای این کشورها را به آمریکا و حضور نظامی وی را در منطقه افزایش داده است.
حضور آمریکا در خلیج فارس گاه به صورت یک تهدید نشان داده میشود. ایران آشکارا حضور نظامی آمریکا را وسیلهای برای خنثی کردن نفوذی میداند که ممکن بود به دلیل نزدیکیاش به منطقه، از آن برخوردار باشد. این سیاست، مهار خصمانه تلقی میشود. به علاوه، حضور آمریکا هشداری آشکار به ایران است مبتنی بر این که
آمریکا تحت شرایط خاصی تمایل دارد علیه این کشور دست به اقدام نظامی بزند. تحت کدام شرایط ممکن است بین آمریکا و ایران درگیری نظامی پدید آید و تحت چه شرایطی ممکن است دستیابی ایران به سلاحهای هستهای ضروری باشد؟
– حملهی آمریکا به تأسیسات زیر بنایی ایران، به منظور تنبیه این کشور به دلیل انجام عملیات تروریستی: احتمال وقوع این امر نسبت به گذشته اکنون کمتر شده است. سلاحهای هستهای ایران ممکن است مانع از حملهی آمریکا به نظام حکومتی شوند، اما لزوما نمیتوانند مانع از حمله به تأسیسات شوند.
– حملهی آمریکا به تأسیسات هستهای ایران: این امر از نظر فنی و سیاسی غیر ممکن به نظر میرسد. حتی زمان که قرار بود تهدید علیه ایران به صورت واکنش جزئی و اندک باشد، این راه حل، رد شد. (1).
– زد و خورد با سلاحهای متعارف بین ایران و آمریکا، در پرتو تواناییهای هستهای: احتمال بروز یک جنگ متعارف بین ایران و کشور همسایهای که تحت حمایت آمریکا وجود دارد ولی برخورد سیستم بین ایران و آمریکا دشوار است. آیا آمریکا از پاسخگویی به تجاوز ایران به این دلیل که این کشور دارای سلاح هستهای است اجتناب خواهد کرد؟ آیا ایران در برابر تواناییهای کوبندهی متعارف و هستهای آمریکا و تسلط آن کشور، میتواند روی سلاحهای هستهای خود حساب کند؟ سلاحهای هستهای ممکن است مانع تهدید نسبت به خود ایران شوند، اما آیا در زمینهی ایجاد یک چتر برای اعمال تجاوزکارانه آمریکا با ایران، میتوانند مفید باشند؟ گسترش بازدارندگی با سلاحهای هستهای به مناطقی که از اهمیت حیاتی کمتری برخوردارند، کاری دشوار و ذاتا پر مخاطره است.
– استفاده از سلاحهای هستهای، برای ارعاب کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و دور کردن آنها از آمریکا: سلاحهای هستهای ایران پیش از آن که کشورهای کوچکتر را تحت تأثیر قرار دهند، آنها را بیشتر متقاعد میکنند که زیر چتر آمریکا پناه بگیرند.
سیاست کنونی ایران، مبنی بر عادی سازی روابط با همسایگانش در خلیج فارس از راه افزایش تماس و تدابیر اعتماد سازی، موفقیتهایی در برداشته است. این سیاست، مبنای دیپلماسی ایران برای همکاری با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از طریق کاهش – و نه از میان بردن – نگرانیهای امنیتی آنها می‌باشد. به علاوه، در روندهای سیاسی اخیر، نشانهای در دست نیست که ایران در پی رویارویی با آمریکا باشد یا برعکس.
1) Jim Mann,”Us Weighed Bomb Raid on China in 64″, International Harald Tribune, 28 Septe – ber 1998,p.6.
