خرمشهر، خونین‏شهر می‏شود

با توقف نیروهای عراق در جبهه‏های مختلف و ناامیدی آنها از تصرف اهواز، تلاش اصلی ارتش متجاوز صدام بر تصرف خرمشهر و آبادان متمرکز شد. هر چند خرمشهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی دست‏خوش ناآرامی‏های بسیار و

توطئه‏های ضد انقلاب وابسته بود (1) و نشانه‏های بسیاری از احتمال حمله دشمن دیده می‏شد، اما تا 31 شهریور 1359 که حملات گسترده نیروی زمینی عراق شروع شد، اقدامات بازدارنده مؤثری را نیروهای مدافع ایران انجام نداده بودند و این یکی از وظایف مهمی بود که بنی‏صدر به عنوان فرمانده کل قوا در اجرای آن کوتاهی کرده بود. سردار رحیم صفوی در مورد تحلیل احتمال حمله عراق و برخورد با این حمله، گفته است:

»ده روز قبل از شروع جنگ، در مقر لشکر 81 جلسه‏ای با حضور بنی‏صدر و فرماندهان نظامی تشکیل شد که شهید بروجردی نیز در آن حضور داشت. ما در این جلسه گفتیم عراق می‏خواهد حمله کند. و بنی‏صدرشروع کرد به قهقهه زدن! فرمانده وقت لشکر 81 نیز گفت: «عراق جرأت می‏کند به ما حمله کند؛ ما توی دهن عراق می‏زنیم.» (2).

پشتیبانی وسیع نیروهای پیاده عراقی به وسیله نیروهای هوایی و آتش توپخانه، امتیاز بزرگی بود که دشمن تا پایان جنگ به سبب کمک‏های فراوان مالی و تسلیحاتی غرب و کشورهای مرتجع منطقه از آن برخوردار بود، و فرماندهان متجاوز عراقی با استفاده از این پشتیبانی، با توجه به درگیر شدن در یک جنگ شهری و مقاومت وجب به وجب یاران انقلاب، خرمشهر را در زیر شدیدترین حجم آتش قرار دادند به گونه‏ای که در دو روز آغاز جنگ بیش از 500 تن در این شهر به شهادت رسیدند. اطلاعات سپاه در تاریخ 3 / 7 / 1359 در گزارشی به ستاد مشترک ارتش اعلام کرد:

»یک ساعت است که 15 میگ عراقی خرمشهر را بمباران می‏کنند. عراق در نقاط مرزی حدود 500 تانک مستقر کرده و تعدادی نفربر آبی – خشکی به کنار رودخانه آورده تا خرمشهر و آبادان را اشغال کند. دیشب 85 تانک شروع به پیش‏روی کرده‏اند. ما به نیروی زرهی و بمباران هوایی احتیاج داریم. در غیر این صورت آبادان و خرمشهر اشغال می‏شود.» (3).

اداره مرکزی اطلاعات سپاه در ادامه گزارش‏های خود با توجه به استمرار فشارهای دشمن، با دریافت اطلاعات از سپاه اهواز، در ساعت 24: 2 بامداد 4 / 7 / 1359 در تلفن گرامی به ستاد مشترک ارتش گزارش داد:

»دویست تانک عراقی قصد دارند وارد خاک ایران شده، با تجهیزات زمینی و پشتیبانی هوایی پس از تصرف خرمشهر، شهرهای دیگر را تصرف کنند. الآن تنها وسیله برادران در خرمشهر 200 نفر با ژ – 3 در مقابل 200 تانک است. مگر با ژ – 3 در برابر تانک چه می‏توان کرد؟ برادران با جانشان دفاع می‏کنند. آنها وسایل سنگین لازم دارند و بایستی از این جهت تقویت شوند، گرچه برادران با وجود شکست از میدان فرار نمی‏کنند برای این که ثابت کنند اگر وسایل سنگین ندارند، سینه دارند که جلو دشمن سپر کنند… برادران سپاه خرمشهر، پل (پل نو) را منهدم کرده‏اند، ولی اگر دشمن وارد خاک ایران شود، خیلی زود می‏تواند پل بسازد…

دیروز نیروهای عراقی با بلندگو می‏گفتند که «ما با مردم و ارتشی‏ها کاری نداریم، ما فقط با سپاهیان مزدور خمینی می‏جنگیم.» (4).

با گذر از هفته اول جنگ و اصلی شدن خرمشهر در اهداف دشمن و مقاومت همه جانبه مدافعان اسلام، سپاه سوم عراق ناچار شد لشکر 3 زرهی را که با تیپ 33 نیروی مخصوص مأمور تصرف خرمشهر و آبادان کرده بود، تقویت کند. یگان‏هایی که عراق در تصرف خرمشهر به کارگیری کرد، طبق اسناد و مدارک موجود عبارت‏اند از:

1- لشکر 3 زرهی.

2- گردان هفتم و هشتم از تیپ 33 نیروی مخصوص.

3- گردان تانک الحسن وابسته به تیپ 26 زرهی از لشکر 5 مکانیزه (انتقال از اهواز(.

4- گردان یکم از تیپ 49.

5- چهار گردان کماندو از فرماندهی نیروهای کماندویی «خالد» از لشکر 2 (لشکر 2 مأمور در جبهه میانی بود.(.

6- گردان 3 مکانیزه از تیپ 15 مکانیزه.

7- گردان یکم از تیپ 429.

8- گردان دوم از تیپ 31 نیروی مخصوص.

9- گردان دوم تیپ دوم پیاده از لشکر 2 (انتقال از غرب(.

10- گردان سوم از تیپ دوم پیاده از لشکر 2 (انتقال از غرب(.

11- گردان هشتم نیروی مخصوص.

12- دو واحد از نیروهای جیش الشعبی.

13- گردان سوم نیروی مخصوص گارد جمهوری. (5).

با تقویت نیروهای عراقی، خرمشهر شاهد صحنه‏های کربلایی بسیاری شد و رزمندگان اسلام هر چند بر اثر مشکلات گوناگون و عدم فرماندهی متمرکز، سنگرهای مقاومت را قدم به قدم ترک می‏کردند، اما گزارش فرماندهان عراقی نشان دهنده مقاومت قهرمانانه مدافعان این زمین مقدس است:

»ما در این گمان بودیم که شهر به دست نیروهای عراقی سقوط کرده است، در حالی که عکس این قضیه به وقوع پیوست به گونه‏ای که مدافعین به نیروهای ما اجازه دادند تا داخل شهر شده، سپس آنها را به محاصره خود درآوردند و با تمامی سلاح‏های در دست‏رس خود، بیش از دو سوم تانک‏های گردان الحسن و بیش از نیمی از خودروهای گردان مکانیزه را منهدم ساخته و ضمن کشتن تعدادی از نیروهای گردان پیاده، بعضی از آنان را نیز به اسارت خود درآوردند.«

در ادامه این گزارش در توصیف وضعیت نیروهای مهاجم عراقی آمده است:

»در ساعت 16:05 همان روز (10 / 7 / 1359) با چشمان خود مشاهده کردم که نیروهایی که به وسیله تانک و خودرو در محور اصلی شهر پیش‏روی کرده بودند، با وضعیتی تأسف‏بار و حزن‏انگیز و با روحیه‏ای بسیار متزلزل که به هیچ وجه قابل کنترل نبودند، شکست خورده و در حال عقب‏نشینی بودند! تلفات و ضایعات سنگین بود، طوری که گردان تانک الحسن بیش از 23 تانک خود را از دست داده بود، 17 دستگاه خودرو از نوع اسکات ساخت چکسلواکی متعلق به گردان مکانیزه منهدم شد و ده‏ها نفر کشته و اسیر شده و باقی شکست خورده بودند…» (6).

به نظر می‏رسد عراق بیش از هر چیز منتظر تصرف خرمشهر و عبور از آن برای تصرف آبادان بود، اما با ادامه مقاومت در خرمشهر، نیروهای لشکر 3 زرهی با ادامه نفوذ در جاده خرمشهر – اهواز و تصرف جناح غربی رودخانه کارون در حدفاصل جاده حسینیه تا شمال خرمشهر، در تاریخ 19 / 7 / 1359، از رودخانه

کارون عبور کردند و با تصرف سرپل مناسب در شرق آن، نیروهای خود را به سمت شمال (دارخوین) و جنوب (آبادان) گسترش دادند. با محاصره آبادان، خرمشهر و مقاومت در آن در وضعیت جدیدی قرار گرفت، اما این بحران نتوانست از مقاومت شهادت‏طلبانه یاران امام بکاهد. «الکس آفنای» خبرنگار آسوشیتدپرس، مشاهدات خود را از خونین‏شهر چنین بیان کرده است:

»مدافعان ایرانی چنان مقاومت سرسختانه‏ای در اکتبر 1980 از خود نشان دادند که پس از سقوط شهر، ایران نام خرمشهر را به خونین‏شهر تغییر داد. بلافاصله پس از سقوط شهر خرمشهر، سر فرماندهی عراق برنامه‏ای برای بازدید خبرنگاران غربی ترتیب داد. خبرنگاران شدت و حدت نبردی را که صورت گرفته بود احساس کردند. در شهر یک صد و پنجاه هزار نفری به سختی می‏توان خانه‏ای را یافت که آثار خمپاره و گلوله بر دیوارهای اتاق‏های آن نباشد و این شواهد حاکی بود که مدافعان ایرانی چگونه خانه به خانه از این شهر دفاع کرده‏اند. یک فرمانده ارشد عراقی در آن زمان اذعان کرد که ایرانی‏ها که اغلب آنها جوانان عضو سپاه پاسداران و فاقد تجربه هستند، تا پای جان بر دفاع از خرمشهر پایداری کردند.» (7).

هر چند خونین‏شهر پس از 34 روز نبرد و مقاومت و جهاد شهادت‏طلبانه یاران امام خمینی به دست دشمن بعثی تصرف گردید، اما قطره قطره خون شهیدان مظلوم این شهر سبب گردید عراق در کلیه گام‏های بعدی در تصرف اهداف خود با شکست روبه‏رو شود. (8).

1) برای اطلاع از مقطع یاد شده، مراجعه کنید به کتاب ارزشمند «خرمشهر در جنگ طولانی«، از آثار ماندنی مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه.

2) محمد درودیان، «جنگ بازیابی ثبات، ص 50، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، تهران، زمستان، 1378.

3) مأخذ 3، ص 189.

4) مأخذ 3، ص 201 و 202.

5) محمد درودیان، «از خونین‏شهر تا خرمشهر«، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، تهران، 1372، ص 49.

6) همان، ص 35 تا 36 و مأخذ 3، ص 249 و 250.

7) خبرگزاری جمهوری اسلامی، 4 / 2 / 1361.

8) برای اطلاع کامل از نبرد 34 روزه در خرمشهر به کتاب «خرمشهر در جنگ طولانی«، از انتشارات مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ مراجعه کنید.