براساس بند نخست قطعنامهی 407 کنفرانس عمومی آژانس بینالمللی انرژی اتمی، تمامی تهاجمات مسلحانه علیه تأسیسات هستهای که برای مقاصد صلحجویانه به کار میروند، باید صریحا و سریعا ممنوع شوند. پروتکل 1977 ژنو نیز حمله به نیروگاههای اتمی را صریحا ممنوع اعلام کرده است. لیکن رژیم عراق نیز همانند رژیم اشغالگر قدس این قوانین و مقررات را نادیده گرفت و در جریان جنگ هشت ساله، چندین بار به نیروگاه اتمی بوشهر حمله و این قوانین و مقررات را نقض کرد. در اواخر سال 1363، حمله به تأسیسات راکتور اتمی بوشهر شدت یافت، طوری که رژیم عراق ظرف مدت بیست روز، دو بار این نیروگاه را هدف حمله قرار داد و با پرتاب موشکهای اگزوست به سوی آن، خسارت جانی و مالی فراوانی را به بار آورد.
در نخستین حملهی عراق، که در تاریخ 24 فروردین 1363 صورت گرفت، قسمتهایی از این نیروگاه از بین رفت، یک نفر به شهادت رسید و چند نفر مجروح شدند. (1).
رژیم عراق مانند همیشه، بلافاصله، این اقدام غیرقانونی خود را تکذیب کرد و خبرگزاری این کشور در تاریخ 25 بهمن 1363 از بغداد چنین گزارش داد:
»عراق ادعاهای ایران مبنی بر حملهی 23 بهمن 1363 هواپیماهای عراقی را به تأسیسات راکتور اتمی بوشهر در ایران تکذیب میکند. یک سخنگوی نظامی در تاریخ 25 بهمن 1363 به خبرگزاری عراق گفت: هواپیماهای عراق در این روز (23 بهمن) به غیر از حمله به دو هدف دریایی در نزدیکی جزیرهی خارک و تجمعات نظامی در مرزهای عراق، حملهی دیگری نکردهاند. این سخنگو همچنین گفت: عراق همچنان به عدم حمله به هر گونه تأسیسات غیر نظامی در داخل ایران پایبند است.«
اما گزارشها و عکسهای مخابره شدهی 30 خبرنگار و فیلمبردار خارجی در تاریخ 1 اسفند 1363، خیلی سریع، این نقض قوانین را آشکار و افکار عمومی
جهان را از دروغهای رژیم عراق آگاه کرد.
این اطلاعرسانی نیز از قانونشکنی رژیم عراق جلوگیری نکرد و هواپیماهای این رژیم در روزهای 13 اسفند 1363 و 14 فروردین 1364 برای بار دوم و سوم به نیروگاه اتمی بوشهر حمله و دو نفر را مجروح کردند.
بازدید مجدد گروهی 23 نفره از خبرنگاران و فیلمبرداران خارجی از مناطق خسارت دیده در 15 اسفند 1363 و گزارشها و عکسهای مخابره شدهی آنها، اقدام عراق در نقض مقررات آژانس بینالمللی انرژی اتمی و پروتکل 1970 ژنو را تأیید کرد. (2).
درباره حمله به تأسیسات غیرنظامی، بند 1 مادهی 56 پروتکل نخست 1977 مقرر میکند:
»حمله به تأسیسات خطرناک، مانند: سد… و نیروگاه اتمی تولید برق، حتی در صورتی که این گونه اهداف، هدف نظامی نیز باشند، ممنوع است.«
همچنین قطعنامه شمارهی 444 کنفرانس عمومی آژانس بینالمللی انرژی اتمی، هر گونه تهدید و حملهی مسلحانه علیه تأسیسات هستهای صلحجویانه را تخلف از منشور ملل متحد، قوانین بینالمللی و اساسنامهی آژانس بینالمللی انرژی اتمی قلمداد میکند.
از دیگر اقدامات غیرقانونی عراق، حمله هواپیماهای جنگی این رژیم در مهرماه 1364 به شهرستان امیدیه بود که تأسیسات آب و برق این شهر را هدف قرار دادند و قطع آب و برق را سبب شدند و با توجه به گرمای شدید منطقه، مردم ساعتها در مضیقه قرار گرفتند. در واقع، این اقدام عراق نقض مادهی 54 پروتکل نخست 1977 بود.
مادهی 54 مقرر میکند: ایجاد قحطی به عنوان روش جنگی علیه مردم غیرنظامی ممنوع است. بیگمان، هدف از حملات دشمن به تأسیسات غیرنظامی، به ویژه در فصل گرما در منطقهی جنوب، ایجاد نارضایتی در بین مردم و شورش علیه نظام بود.
همچنین طبق بند 2 ماده مذکور حمله کردن، تخریب کردن و برداشتن یا
از حیز انتفاع انداختن اموال ضروری برای ادامهی حیات جمعیت غیرنظامی، مانند مواد غذایی…، تأسیسات و منابع یا مخزنهای آب آشامیدنی یا تأسیسات آبیاری برای محروم کردن مردم غیرنظامی… با هر هدفی چه به منظور ایجاد گرسنگی یا به منظور تحریک افراد به تغییر محل یا هر دلیل دیگری، ممنوع است.
رژیم عراق در جریان نقضهای مکرر مقررات بینالمللی، هواپیماهایش در تاریخ 27 مرداد 1366 تأسیسات نفتی گچساران، نیروگاه برق رامین اهواز، دکل برق بادمک پلدختر را هدف قرار دادند و بدین ترتیب، تعدادی از هموطنان را شهید و مجروح کردند و خسارتهای زیادی به تأسیسات غیرنظامی وارد آوردند.
در تاریخ 30 مرداد 1366 نیز ارتش عراق بار دیگر، به اهداف غیرنظامی حمله کرد و این بار صنایع آلومینیومسازی اراک، شرکت کشت و صنعت کارون و کارخانهی کاغذ پارس را در هفتتپه هدف قرار داد. در این حملهها نیز، عدهای از غیرنظامیان کشته یا زخمی شدند و بخشی از این مراکز نیز تخریب گردید.
مادهی 52 پروتکل نخست 1977 منضم به کنوانسیونهای 1949 ژنو درباره اموال غیرنظامی چنین مقرر میکند: اموال غیرنظامی باید از آسیبهای جنگ در امان باشند. همچنین بند 1 این ماده، اموال غیرنظامیان نباید هدف حمله یا اقدام تلافیجویانه قرار گیرد.
حملههای دشمن به مراکز غیرنظامی و اهداف غیرنظامی به طور مداوم، ادامه داشت. در واقع، رژیم عراق در تلاش بود که تمام تأسیسات صنعتی و اقتصادی ایران را نابود کند. هواپیماهای ارتش عراق در 31 مرداد و 8 شهریور 1366، به مجتمع شیمیایی رازی ایران و ژاپن در بندر امام خمینی، کارخانهی سیمان درود، یک واحد پست انتقال برق در تبریز، نیروگاه برق تبریز و پست انتقال برق همدان حمله کردند. در این حملات تعدادی از کارکنان این مراکز را کشتند یا زخمی کردند و بخشهای وسیعی از این اهداف را نیز
از بین بردند. همچنین، حملهی هوایی عراق به پست انتقال برق انجیرک، کارخانهی هپکو اراک و نیروگاه برق آرن نهاوند از دیگر اعمال وحشیانهی ارتش عراق در تابستان 1366 است. (3).
این اقدامات و صدها حمله نظیر آن در حالی انجام شد که بند 2 مادهی 52 پروتکل نخست 1977، مقرر میکند که حملهها باید به طور دقیق، به اهداف نظامی محدود شوند. گفتنی است که اهداف نظامی به اموالی محدودند که بر حسب طبیعت، محل استقرار یا مصرف و استفادهی آنها، سهم مؤثری در اقدام نظامی داشته باشند و تخریب کامل یا جزئی یا تصرف یا خنثیسازی آنها برتری مشخصی دربر داشته باشد.
بنابراین، تأسیساتی که هدف حمله قرار گرفتند، اغلب تأسیسات برق بودند که صدها کیلومتر با جبهههای جنگ فاصله داشتند و تخریب آنها برای دشمن فایدهی نظامی مشخصی دربر نداشت، جز اینکه مردم را از نظر روشنایی و… در تنگنا قرار میداد.
1) ستاد تبلیغات جنگ، نقض مقررات بینالمللی توسط رژیم عراق، 1364، ص 29.
2) روزنامه رسالت، 11 / 6 / 1365.
3) محمود یزدانفام، روز شمار جنگ ایران و عراق، کتاب 50 (اسکورت نفتکشها(، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ سپاه، زمستان 1378، ص 772 تا 874 و 880.
