اقدام ایران در انتشار اخبار مربوط به عقب راندن عراقیها از شرق کارون و شکسته شدن محاصره آبادان با توجه به روند تحولات سیاسی – نظامی
در داخل کشور و تجزیه و تحلیل ناظران و کارشناسان خبری از این واقع، به عنوان «انتشار گزارشهای ضد و نقیض ایران» ارزیابی میشد. رادیو امریکا یک روز پس از آغاز عملیات، در گزارشی گفت:
»در ایران هم زمان با انتشار گزارشهای ضد و نقیض درباره پیروزی بزرگ ایران در جنگ یک ساله آن کشور با عراق، زد و خوردهای شدیدی در نقاط مختلف پایتخت صورت گرفت، ولی خبر گزاری رسمی عراق تصرف مجدد آبادان را توسط نیروهای ایرانی تکذیب کرده است.» (1).
رادیو بی.بی.سی نیز در نخستین واکنش درباره اخبار عملیات، دفاع جمهوری اسلامی را از آبادان طی یک سال گذشته نشان تصمیم ایران برای مقاومت در برابر عراق ارزیابی کرد و حمله سحرگاهی ایران را نخستین تلاش عمده دو طرف جنگ برای پایان دادن به بنبست موجود خواند. در گزارش خبری این رادیو با اشاره به اقدامات منافقین در داخل کشور، به طور تلویحی بر متناقض بودن اوضاع تأکید شده بود:
»نشانه شدن مناقشات سیاسی در داخل ایران نیز از این جا به دست میآید که در زمان وقوع جنگ در آبادان، حامیان و مخالفان دولت هم در تهران به مبادله آتش دست زدهاند.» (2).
در حالی که رادیو امریکا و رادیو لندن همچنان با تردید به پیروزی نظامی ایران مینگریستند، رادیو صوت الجماهیر (بغداد) به نقل از یک سخن گوی صلاحیتدار، اخبار شکست قوای عراق را در شرق رودخانه کارون تأیید کرد و در توجیه آن گفت:
»نیروهای نظامی ما (عراق) طبق برنامه عمومی آن وقت (شروع جنگ(، در شرق کارون حضور یافتند و علی رغم تلاشهای دشمن، در طول یک سال کامل در شرق کارون باقی ماندند. واحدهای دلیر ما هر بار چه به طور مستقیم و با ضد حمله، حملات دشمن را دفع میکردند و دشمن در روزهای اخیر آسیبهایی به پلهای ما بر روی کارون وارد ساخته و همچنین فعالیتهای نظامی علیه ما نموده است و این امر سبب شد تا فرماندهی کل تصمیم خود را دایر بر انتقال دادن
واحدهای مذکور از شرق کارون به غرب کارون اتخاذ کند…» (3).
پس از اعتراف عراقیها به پیروزی ایران، رادیو لندن در بررسی نتیجه این پیروزی گفت:
»پیروزی ایران، برای صدام حسین نه تنها یک عقبنشینی نظامی است بلکه یک عقبنشینی سیاسی نیز به حساب میآید.» (4).
در پی سقوط هواپیمای حامل فرماندهان نظامی که از جبهه عازم تهران بودند، رسانههای خبری دنیا به جای بررسی پیروزی نظامی ایران، سقوط هواپیما را محور گزارشهای خبری قرار دادند. همچنین، با به شهادت حجت الاسلام هاشمینژاد به دست منافقین در مشهد و پارهای از حوادث دیگر از جمله تظاهرات مسلحانه گروهکها در تهران، بار دیگر رخدادهای ناشی از درگیریهای سیاسی داخل کشور مورد توجه رسانههای خارجی قرار گرفت. (5).
ادامه رخدادهای سیاسی – امنیتی در داخل کشور و بازتاب آن در رسانههای خبری سبب شد تا بنبست در جنگ مجددا مورد تأکید ناظران سیاسی قرار گیرد، چنان که نشریه ژاپن تایمز، پس از بررسی وضعیت سیاسی – نظامی ایران نوشت:
»در خاورمیانه اعتقاد راسخی وجود دارد که جنگ پایان نخواهد یافت مگر آن که تغییرات عمدهای در دولت ایران یا عراق و یا هر دو صورت گیرد. بدون شک صدام از وجود جنگ داخلی بین چاپ گرایان و انقلابیون اسلامی در ایران خرسند است. به نظر میرسد این مسئله به اضافه رکود اقتصادی، رژیم خمینی را محکوم به فنا کند. به هر حال، آقای خمینی ضربههای پیاپی را پشت سر گذاشته است. جنگ با عراق یکی از عوامل ایجاد وحدت در ایران است… جنگ به بنبست کشانده شدهی ایران و عراق دیگر نگرانیهایی در منطقه خاورمیانه و به طور کلی در جهان به وجود نمیآورد، اما این درگیری هنوز توان ایجاد بحران جدیدی را دارد و نمیتوان آن را نادیده گرفت، یا به دست فراموشی سپرد.» (6).
نکته مهمی که در تمام گزارشها و تحلیلهای خبری، مشاهده
میشد ارائه وضعیتی دوگانه از ایران بود؛ رسانههای خبری جهان به موازات اخبار مناقشات سیاسی، خبر پیروزی نظامی ایران را نیز مشاهده میکردند. به نظر میرسد، برای ناظران خارجی پیروی ایران در این عملیات پذیرفتنی نبود، به همین دلیل با وجود تأکید بر ارزش پیروزی نظامی ایران و شکست سیاسی – نظامی عراق، همچنان، اوضاع کلی جنگ به عنوان یک بنبست ارزیابی میشد که تنها، تحولات سیاسی و جابهجایی قدرت در یکی یا هر دو کشور میتوانست آن را برطرف کند. به بیان دیگر، گرچه شکسته شدن حصر آبادان – با وجود ناباوریهای اولیه – مورد پذیرش محافل سیاسی و نظامی دنیا قرار گرفت، ولی این پیروزی به این معنا نبود که روند جدیدی در جنگ آغاز شده و اوضاع به سود ایران تغییر کرده است.
بعدها، یکی از کارشناسان امریکایی مسائل نظامی در مورد بازتاب عملیات ثامن الائمه (ع(، بر این نکته تأکید کرد که پیشنهاد آتشبس یک ماهه عراق در ماه نوامبر (آبان(، متأثر از پیروزی ایران در آبادان در ماه اکتبر (مهر) بود. وی درباره اهمیت این پیروزی در کتاب خود نوشت:
»پیروزی ایران در جبهه آبادان این حقیقت را آشکار کرد که برتری در قدرت زرهی و هوایی میتواند بیمعنا باشد. علاوه بر این، پیروزی در آبادان هشدار برای غرب بود حتی اگر نیروهای غربی که احتمالا کارآمدتر از نیروهای عراقی در استفاده از قدرت هوایی و سلاحهای سنگین بوده باشند، در مقابله با نیروهای ایران باز هم با مشکلی که عراق گریبانگیر آن بود، مواجه میشدند، خصوصا این که دولتهای غربی از لحاظ سیاسی آمادگی پذیرش تلفات سنگین در یک جنگ کم شدت را ندارند.» (7).
کردزمن کارشناس آمریکایی امور نظامی، ماهیت شکل گیری نوع جدیدی از جنگ را مورد توجه قرار میدهد که شکست حصر آبادان نقطه آغاز تحقق آن بود. وی سپس مینویسد: «هنوز مشخص نشده است که ایرانیان چگونه به این پیروزی دست یافتند.» (8).
1) خبرگزاری پاریس، «نشریه گزارشهای ویژه«، 7 / 7 / 1360، به نقل از رادیو آمریکا، 6 / 7 / 1360.
2) همان، به نقل از رادیو بی.بی.سی.
3) مأخذ 22، بخش عربی رادیو صوت الجماهیر، 6 / 7 / 1360.
4) خبرگزاری پاریس، «گزارشهای ویژه«، 8 / 7 / 1360 رادیو لندن، 7 / 7 / 1360.
5) سند شماره 7405 / گ، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، جزوه «امام خمینی و اوضاع سیاسی – اجتماعی عملیات ثامن الائمه (ع(«، (خرداد تا مهر 1360) نوشته محسن محمدی معین.
6) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، «بررسی مطبوعات جهان«، شماره 30 / 7 / 1360،99، به نقل از ژاپن تایمز، اکتبر 1981.
7) آنتونی کردزمن و آبراهام واگنر.درسهایی از جنگ مدرن، جلد دوم: جنگ ایران و عراق، ترجمه حسین یکتا، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ، ص 146 (منتشر نشده(.
8) همان.
