قوانین حاکم بر رفتار با اسیران جنگی یکی از جنبههای بارز حقوق بینالملل بشردوستانه در مخاصمات مسلحانهی بینالمللی است که نسبت به دیگر مقررات مربوط به مخاصمات، قدرت اجرایی بیشتری دارد و در مقررات کنوانسیونهای چهارگانه ژنو به آن پرداخته شده است. طبق این مقررات، در زمان جنگ، سربازان زخمی و اسیران جنگی باید تحت حمایت قرار گیرند و طرفهای درگیر جنگ حق بدرفتاری با آنها را ندارند.
همچنین براساس کنوانسیونهای 1907 لاهه که کشورها را به رفتار متمدنانه با اسیر و حفظ حیات و کرامت او متعهد کرده است و نیز طبق کنوانسیون 1929 ژنو و قراردادهای 1949 ژنو، که امروزه مناط اعتبار و ایجادگر تعهداتی جهانی است، گرفتن اسیر و نگهداری او، تنها از روی احتیاط در مقابل دشمن جایز است و زجر و عذاب او هرگز مجاز نیست. علاوه بر این، طبق ماده 4 مقررات 1907 لاهه، مادهی 48 کنوانسیون 1929 ژنو و مواد 13 و 14 کنوانسیون سوم ژنو، نیز باید با اسیران جنگی رفتار انسانی شود. (1).
از سوی دیگر، در مادهی 1 مشترک چهار کنوانسیون 1949 ژنو و پروتکل نخست 1977 آمده است: «مسئولیت جلوگیری از نقض معاهدات مزبور، نه تنها به عهدهی امضاکنندگان درگیر در جنگ، بلکه به عهدهی تمام امضاکنندگان آن عهدنامه است. بر این اساس، باید دولتهای جامعه بینالمللی حقوق و
تکالیف مزبور را از طریق صدور دستورات مناسب به نیروهای مسلح و نظارت مستمر، تضمین و مقررات ضروری را برای فراهم آوردن ضمانت اجرای کیفری تخلفات شدید و عمده تنظیم و تصویب کنند.«
به دلیل اهمیت رفتار ارتش عراق با نظامیان مقابل خود در صحنه نبرد و همچنین رفتار با اسیران جنگی در اردوگاهها و مقایسه این رفتارها با موازین بینالمللی، در این فصل به مواردی از عملکرد رژیم عراق و ارتش آن اشاره میشود که تنها نمونههایی از مصادیق این رفتارها است.
1) ناصر قرباننیا، اخلاق و حقوق بینالملل، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، انتشارات سمت، 1378، ص 165.
