تفاوت قائل شدن بین نظامیان و غیرنظامیان که پیش از آغاز جنگ جهانی اول قاعدهای عرفی شده بود، در مرحلهی نخست، این دکترین قرون وسطایی که جنگ را ارتباطی بین تمام ساکنان کشورهای درگیر در مخاصمه تلقی میکرد و تمام ساکنان کشور دشمن را در برابر جنگ، مشابه و مشمول رفتار واحد و یکسان میدانست، باطل کرد و به تدریج با گذشت زمان و پیدایش فلسفهی اساسی تکوین اصل تفکیک نظامیان از غیرنظامیان تأکید و تلاش شد آثار مخرب هر منازعهی مسلحانه به خصوص دربارهی غیرنظامیان، به حداقل ممکن کاهش یابد. تفاوت قائل شدن بین افراد نظامی و غیرنظامی نمودی از تلاش جامعهی بینالملل است، تا از این طریق، افرادی که در مخاصمهی مسلحانه مشارکت مستقیم ندارند، از مخاطرات و آثار زیانبار آن مصون بمانند؛ اصلی که در جریان جنگ جهانی اول، تحت تأثیر فناوری و شیوههای جدید جنگ، مورد بیاعتنایی قرار گرفت و در شرایط جنگ تمام عیار جهانی دوم، عملا، محو شد. گلولهبارانهای دریایی و توپخانهای، محاصرهی دریایی و زمینی، تفسیر گسترده از مفهوم کالای قاچاق و سرانجام، جنگ هوایی و بمبارانهای کور و بدون جداسازی نقاط نظامی و غیرنظامی، رفتارهای متداولی بودند که غیرنظامیان – هر چند لزوما هدفهای اصلی نبودند – در برابر خسارات و صدمات ناشی از آنها، از حمایتهای بینالمللی محروم شدند. با توجه به این خلأها و نارساییها بود که پروتکلهای اول و دوم الحاقی،
در سال 1977 تدوین و لازم الاجرا شدند.
حقوق عرفی و قراردادی و همچنین، قطعنامههای مجمع عمومی سازمان ملل متحد حقوق بسیاری برای افراد غیرنظامی در نظر گرفتهاند که دولتها براساس تعهداتشان به رعایت حقوق مزبور ملزماند. از جمله حقوق افراد و جمعیتهای غیرنظامی چنین است: «آنها باید بتوانند تا حد امکان به زندگی عادی خود ادامه دهند و دولت اشغالگر مکلف است نظم عمومی را حفظ کند.» (1) همچنین «افراد غیرنظامی که در خاک دشمن هستند، باید اجازهی ترک آنجا را داشته باشند، مگر آنکه چنین اقدامی به دلایل امنیتی ممنوع شود.» (2).
در زمینهی انتقال اجباری غیرنظامیان، مادهی 7 قطعنامهی شمارهی 1375 مجمع عمومی سازمان ملل با نام «اصول اساسی حمایت از جمعیت غیرنظامی در مخاصمات مسلحانه» که در اجلاس بیست و پنجم آن مجمع در 9 دسامبر 1970، به تصویب رسید، اذعان میدارد: «جمعیت غیرنظامی یا افراد عضو آنها نباید هدف اقدامات تلافیجویانه… و نقل و انتقال اجباری یا دیگر تجاوزها قرار گیرند.«
1) جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، قراردادهای چهارگانه ژنو دربارهی صلیب سرخ بینالمللی و جمعیت ملی صلیب سرخ و هلال احمر، تهران، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، آذر 1359، ص 118.
2) همان.
